Dârülmuallimât. Osmanlı Devleti’nde 1870-1924 yılları arasında faaliyet gösteren kız öğretmen okullarına verilen ad.
Kız öğretmen okulları, Tanzimat devrinde kızlara ait mekteplerin faaliyete geçmesi üzerine bunlara bayan öğretmen yetiştirmek için açılmıştır. Önce İstanbul Dârülmuallimâtı veya Dârülmuallimât-ı Âliye adlarıyla İstanbul’da, ardından II. Meşrutiyet döneminde taşradaki bazı vilâyetlerde açılan bu okulların kuruluş gayesi, Osmanlı maarifini düzene koymayı hedefleyen 1869 tarihli Maârif-i Umûmiyye Nizamnâmesi’nin 68. maddesinde kız sıbyan ve rüşdiye mekteplerine kadın öğretmen yetiştirmek olarak belirtilmiştir. Nizamnameye göre, sıbyan ve rüşdiye şubelerinden meydana gelen dârülmuallimâtın ştbyan şubesinin öğretim süresi iki, rüşdiye şubesininki üç yıl olacaktı, öğrenci sayısı ise elli olarak belirlenmişti. Bu öğrenciler mecburi hizmet karşılığında ayda 30-50 kuruş arasında harçlık alacaklardı.
1869 yılı sonunda okulun açılış hazırlıklarına başlayan Maarif Nezâreti bina olarak Sultanahmet’te ahşap bir konağı kiraiadı. 8 Şubat 1870’te okula imtihanla öğrenci alındı ve müdürlüğe Emin Efendi tayin edildi[167]. Dârülmualümât 26 Nisan 1870 tarihinde, Maarif Nâzın Saffet Paşa’nın İslâm’da kadınların öğretimine önem verildiğine ve serî tesettürün buna asla engel olmadığına işaret eden konuşmasıyla açıldı[168]. Nizâmnâmeye göre okulun sıbyan şubesinde mebâdî-i ulûm-i dîniyye, kavâid-i lisân-ı Osmânî ve kitabet, usûl-i ta’lîm, her cemaatin kendi dili, risale-i ahlâk, hesap ve defter tutma, târîh-i Osmânî ve coğrafya, ma’lûmât-ı nâfia, mûsiki, dikiş ve nakış dersleri; rüşdiye şubesinde ise bu derslerle birlikte inşâ, Arapça ve Farsça, tedbîr-i menzil, mebâdî-i ulûm-i riyâziyye ve tabîiyye ve terzilik dersleri okutulacaktı.
İlk mezunlannı 1873 yılında veren İstanbul Dârülmuallimâtı, 93 Harbi ve bunun sonunda Balkanlar’dan gelen muhacir akını yüzünden iki yıl kadar kapatıldı. 1881-1882 öğretim yılında okulun müdürlüğüne Fatma Zehra Hanım tayin edildiyse de ertesi yıl okulun yönetimi biri kadın, diğeri erkek iki müdüre verildi.
1892’de okulun öğrenci ihtiyacını karşılamak maksadıyla rüşdiye seviyesinde bir “ihtiyat kısmı” açıldı[169]. 1895’te Dârülmualümât ve ihtiyat kısmına ait bir talimat yayımlandı. 1900-1901 ders yılında İstanbul Dârülmuallimâtı’nda toplam 350 öğrenci bulunuyordu.
İstanbul Dârülmuallimâtı, İl. Meşrutiyet döneminde bazı değişikliklere uğradı. 1910-1911 ders yılında Fatih Çarşam-ba’daki Leylî Kız Sanayi Mektebi’nde ilk yatılı dârülmualümât açıldı. Bu okul bir yıl sonra Çapa’daki Derviş Paşa Konağı’-na taşındı. 1913-1914 ders yılında öğretmen adaylarına uygulama imkânı sağlamak için bir tatbikat mektebi devreye sokuldu. 1914-1915 ders yılında yayımlanan programla İstanbul Dârülmuallİ-matı İbtidâî kısmı {tatbikat mektebi), ib-tidâî dârülmualümât, ana muallim mektebi ve ana mektebi olmak üzere dört kısma ayrıldı.
1331 tarihli (1915) Dârülmuallimîn ve Dârülmualümât Nizamnâmesi’nde İstanbul Dârülmuallimâtı, Dârülmuailİmât-ı Aliye adıyla ibtidâî, ihzârî ve âlî kısımlarına ayrıldı. İbtidâî kısmın Öğretim süresi beş, ihzârî kısmın iki ve âlî kısmın üç yıl olarak belirlendi. İbtidâî kısmın mezunları ibtidâîlere öğretmen, ihzârî kısmın mezunları ibtidâî dârülmualümâtla-ra öğretmen ve müfettiş; edebiyat, ta-büyyât ve riyâziyyât şubelerine ayrılan âlî kısmın mezunları ise orta ve yüksek öğretim okullarına öğretmen olacaklardı. Öğretim süresi bir yıl olan ana muallim mektebi ve bunun uygulama okulu olan ana mektebi de Dârülmuallimât-ı Âliye’ye bağlıydı.
Bu nizâmnâmeye göre ibtidâî kısmında okutulacak başlıca dersler şunlardı: Kur’ân-ı Kerîm ve ma’lûmât-ı dîniyye, siyer, fenn-i terbiyye, usûl-i tedris ve ilm-i ahvâl-i rûh, Türkçe, kıraat ve in-şad, ezber, elsine-İ ecnebiyye, tarih, coğrafya, kozmografya, riyâziyyât, ma’lûmât-ı tabîiyye, ma’lûmât-ı zirâiyye ve tatbikat, usûl-i defter, ma’lûmât-ı ikti-sâdiyye ve idâre-i beytiyye, ma’lûmât-ı ahlâkıyye, medeniyye ve hukükıyye, teşrih, flzyoloji-i beşerî ve hıfzıssıhha, yazı, resim, mûsiki ve gına, el işleri, terbiye-i bedeniyye, tatbîkât-ı dersiyye. İhzârî kısmında da şu dersler bulunuyordu: Kur1-ân-ı Kerîm, Türkçe, kavâid, edebiyat, kitabet ve imlâ, coğrafya, kozmografya, tarih, elsine-i ecnebiyye, hesap, hendese, cebir, ma’lûmât-ı tabîîyye, resim, mûsiki ve gına, terbiye-i bedeniyye, dikiş ve tamir, yemek pişirme, çamaşır yıkama ve ütü, idâre-İ beytiyye. Âlî kısmında ise 191S’te bu okula bağlı olarak açılan İnâs Dârülfünunu’ndaki dersler okutuluyordu. Ana muallim mektebi programı ise şöyleydi: İlm-i ahvâl-i rûh, fenn-İ terbiyye, Frobel usulünde tedrisat ve el İşlerinin nazarî kısmı, hesap, hendese, gına ve piyano, târîh-i Osmânî, Türkçe, ulûm-i tabîiyye, hıfzıssıhha, coğrafya-yı Osmânî, terbiye-i bedeniyye, resim, tatbikat.
1915-1916 ders yılında Dârülmuallimât-ı Âliye’de 499’u yatılı. 238’i gündüzlü olmak üzere 737 öğrenci bulunuyordu. Aynı yıl İnâs Dârülfünunu’ndaki öğrenci sayısı ise sadece dokuzdu. 1916′-da öğretime başlayan ihzârî kısmı ilk mezunlannı 1919’da vermiş, fakat aynı yıl kapatılmıştır. Beş yılda 370 ana okulu öğretmeni yetiştiren ana muallim mektebi de bu tarihte kaldırılmıştır.
İşgal yıllarında faaliyetlerini güçlükle sürdüren İstanbul Dârülmualümât, 5 Kasım 1922 tarihli bir tebliğle Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Maarif Vekâleti’ne bağlandı. Ocak 1923’te okulun kadrosu yeniden düzenlendi ve 1923-1924 ders yılında, kapatılan ihzârî kısmına denk bir orta dârülmualümât açıldı. Tabîiyyât, riyâziyyât, edebiyat ve tarih – coğrafya şubelerine ayrılan bu okulun öğretim süresi üç yıldı. 1924-1925 ders yılında orta dârülmuallimât da kapatılmış ve okul İstanbul Kız Muallim Mektebi adını almıştır.
İstanbul dışındaki dârülmuallimâtlar, II. Meşrutiyet döneminde bazı vilâyet-lerdeki kız rüşdiyelerine birkaç sınıf ilâve edilmek suretiyle açıldı. Bu okullarda da 1331 (1915) tarihli Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Nizâmnâmesi ile 1332 (1916) tarihli Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât-ı İbtidâiyye Talimatnamesi hükümleri uygulanıyordu. Taşrada açılan dârülmualümâtlann bir kısmı I. Dünya Savaşı’ndan sonra imparatorluk sınırlan dışında kalmış, bir kısmı da Kurtuluş Savaşı günlerinde kapanmıştır. Bu sebeple Cumhuriyet döneminin ilk öğretim yılında (1923-1924) Türkiye’de İstanbul Dârülmuallimâtı hariç sadece altı dârülmuallimât bulunuyordu. Bunlar da İstanbul’daki okul gibi 1924-1925 ders yılından itibaren kız muallim mektebi adını almiştr.