Abdülmecîd b. Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh ed-Dımaşki el-Hânî (ö. 1318/1900) el-Hadâpikul-verdîyye adlı eseriyle tanınan Nakşibendî-Hâlîdî şeyhi.
9 Safer 1263’te (27 Ocak 1847) Şam’da doğdu. Hâlid el-Bağdadîn in önde gelen halifelerinden Muhammed b. Abdullah el-Hânî’nin torunudur. Babası Muhammed, hadis ve fıkıh dersleri aldıktan sonra babasından tasavvufa dair eserler okumuş. Mısır’a gidip ünlü âlimlerle tanışmış, babasının 1862’de ölümü üzerine onun yerine geçmiş, uzun yıllar Halici el-Bağdâdî Dergâhı’nda şeyhlik yaptıktan sonra vefat ederek Hâlid el-Bağdâdî’nin türbesi civarında defnedilmiştir. Abdülmecîd’in. Hâlid el-Bağdâdî’nin halifelerinden Ahmed Erbîlî’nin kızı olan annesinin soyu Ahmed er-Rifâî’ye ulaşır. Eğitimini üstlenen dedesi, Abdülmecîd’i Kur’an Öğrenmesi için halifelerinden Şeyh Ali el-Humûsî’ye gönderdi. Dinî ilimleri, el-Fütûhâ-tü’l-Mekkiyye’yi ve el-Câmi’u’ş-şağir’ı dedesinden okudu. Emîr Abdülkâdir el-Cezâirî’den Buhârî’nin el-Câmfu’ş-şa-hîh’mı dinledi. Babasının Şam Muradiye Camii’nde verdiği derslere devam etti. Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin Iştılâhâtü’ş-şûliyye adlı eseriyle Fuşûsü’l-hikem üzerine yazılan şerhleri okuyarak İbnü’l-Arabfnin tasavvufunu anlamaya çalıştı. Şiirde özellikle tarih düşürme ve mutarraz şiir (akrostiş) alanında üstat olarak tanındı. Muhammed Abduh ile yazışmalarda bulunması Abdülmecîd’in Selefi harekete ilgi duyduğu şeklinde yorumlanmıştır. Ancak el-Akvâlü’i-marziyye fi’r-red hle’l-Vehhâbiyye (Kahire 1901) adlı eseri övmesi onun bu mezhebe karşı olduğunu göstermektedir.
Abdülmecîd babası vefat edince onun yerine geçmek istediyse de şeyhlik postuna amcası Ahmed el-Hânî oturdu. Şeyh Ahmed’in bir yıl sonra ölümü üzerine yerine bu defa diğer amcası Abdullah el-Hânî geçti. Kendisi Hâlid el-Bağdâdî Dergâhı şeyhliğine davet edildiği sırada İstanbul’da vefat etti ve Nişantaşı Mezar-lığı’na defnedildi.
Eserleri
1. el-Hadâ’iku’l-verdiyye ü hakö’iki ecillâ’i’n-Nakşibendiyye. Müellif eserin önsözünde, dedesinden Nakşibendiyye şeyhlerinin adlarını sık sık duyduğunu, ancak çoğu İran, Hindistan ve Türkistanlı olan bu şeyhler hakkında yeterli Arapça kaynak bulamadığını, bunun üzerine 1303 (1885-86) yılında Nakşibendiyye meşâyihinin hal tercümelerini yazmaya karar verdiğini, Farsça ve Türkçe kaynakları kullanırken bu dilleri bilenlerden yardım gördüğünü söyler. Fahreddin Sâfi’nin 909’da (1503) tamamladığı, Nakşibendiyye silsilesine dahil şeyhler hakkında bilgi veren iîeşe-ftâfından sonra bu konuda yazılmış en kapsamlı eser olan el-Hadâ’iku’l-verdiyye’de Nakşibendiyye’nin Hz. Ali’ye ulaşan iki Alevî silsilesiyle Hz. Ebû Bekir’e ulaşan Bekri silsilesi verilmiş ve bunlarda yer alan şahıslar ayrı ayrı anlatılarak Nakşibendiyye silsilesindeki diğer meşâyih kronolojik olarak tanıtılmıştır. Reşehât’ta biyografisi verilenlerin yanı sıra XVI-XIX. yüzyıllarda yaşayan Nakşibendiyye şeyhlerine dair derli toplu ve güvenilir bilgiler veren eserin önemli bir özelliği de Hâlid el-Bağdâdî’nin halifeleri hakkında önemli bilgiler ihtiva etmesidir. Abdülmecîd el-Hânî yer yer Nakşibendiyye’nin âdâb ve erkânından, bu tarikatla ilgili özel terimlerden de bahsetmiş, bu arada tenkit ve itirazlara cevap vererek tarikatı savunmuştur. Eser Abdülkâdir Akçiçek tarafından aynı adla Türkçe’ye tercüme edilmiştir.
2. es-Sa’âdetü’l-ebediyye fîmâ câ’e bihi’n-Nakşibendiyye. Eserde Nakşibendiyye ve bu tarikatın Hâlidiyye kolu hakkında bilgi verildikten sonra sohbet, hatm-i hâcegân. rabıta, zikir ve murakabe konuları kısaca anlatılmıştır. Bu iki eserin bazı kaynaklarda Abdülmecîd el-Hânî’nin dedesi Muhammed b. Abdullah el-Hânî’ye nisbet edilmesi yanlıştır.
TDV İslâm Ansiklopedisi