Toshihiko İzutsu (1914-1993) İslâm düşüncesi ve Kur’an semantiği üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Japon şarkiyatçısı.
4 Mayıs 1914’te Tokyo’da doğdu. Dil bilimi alanındaki lisans ve lisans üstü öğrenimini Keio Üniversitesi’nde tamamladı. Bir süre Yunanca ve Latince felsefe metinleriyle dil bilimi okuttu. 0 sıralarda Japonya’da bulunan Mûsâ Cârullah Bigi ile tanışarak onun vasıtasıyla İslâm dinine ve kültürüne ilgi duymaya başladı; kendisinden Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ı ile Müslim’in el-Câmi’-u’ş-şahîh’mi okudu. Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, Farsça, Türkçe, Sanskritçe, eski ve yeni Çince öğrendi. l9S1’de başladığı ilk Japonca Kur’an çevirisini 19S8’de bitirdi. Lübnan’da altı ay, Mısır’da bir yıl kalarak İbrahim Medkûr, Ahmed Fuâd el-Ehvânî ve Kâmil Hüseyin gibi ilim adamlarıyla tanıştı. Kahire’de Mecmau’l-lugati’l-Arabiy-ye’ye üye oldu.
1961’de Kanada’ya giden ve orada on sekiz yıl kalan Izutsu, McGilI Üniversitesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nde Ebü’l-Hasan el-Eş’ari İbn Sînâ, Gazzâlî, Şehâbeddin es-Sühreverdî el-Maktûl ve Muhyiddin İbnü’l-Arabî gibi âlim ve düşünürlerle ilgili dersler verdi. 1969’da, görev yaptığı İslâm Araştırmaları Enstitüsü1nün Tahran kolunun kurucuları arasında yer aldı. Her yıl orada ve Tahran’daki Felsefe Cemiyeti’nde içlerinde VVilliam C. Chittick, Nasrullah Pürcevâdî, Gulâm Mirza A’vânî gibi seçkin isimlerin bulunduğu öğrenci topluluklarına İbnü’l-Arabî’nin Fuşûşü’î-hikem’ı üzerine ders okuttu.
1979’da ülkesine dönerek Tokyo’ya yerleşti. Hayatının bundan sonraki kısmını büyük Ölçüde telif çalışmalarıyla geçirdi ve İslâm felsefesi, tasavvuf ve irfanî düşünce. Özellikle Kur’an semantiği üzerine çeşitli eserler yayımladı. Izutsu milletlerarası ilim camiasında haklı bir ün kazandı. Kanada Felsefe ve Bilim Araştırmaları Derneği (Montreal), Mecmau’l-lugati’l-Arabİyye (Kahire), Milletlerarası Felsefe Kurumu (Paris), Ortaçağ Felsefesi Derneği (Luvin) gibi kurumlara üye oldu ve İran’da kendisine fahrî doktor unvanı verildi. 7 0cak1993″te öldü.
Izutsu’nun en çok ilgi duyduğu semantik yöntemi, dille dünya görüşünün karşılıklı olarak birbirini belirlediği düşüncesine dayanır. Bu yönteme göre bir dünya görüşü, kendine Özgü kelime ve kavramlarıyla dil içerisinde belli bir alan kaplar. Buna “kavram alanı” veya “anlam alanı” denir. Bu alanda kelimeler birbiriyle son derece girift bir hiyerarşik düzen kurar. Hiyerarşinin tepesinde kelimelerin arasındaki ilişki yönünden anlamlarını tesbit eden “anahtar kelime”, daha üstte de yakın alanları birleştirerek bir dünya görüşü meydana getiren “odak kelime” bulunur. Sınırlı sayıdaki odak kelimelerin üzerinde ise bütün anlam alanlarını belirleyen ve her kelimenin yeni bir içerik kazanmasını sağlayan “en yüksek odak kelime” yer alır. Bu semantik yapı, yeni bir dünya görüşü oluşurken dileyeni kelimelerin kazandırılmasından ziyade kullanımdaki kelimelere en yüksek odak kelimeyle ilgili yeni anlamların yüklenmesi suretiyle gerçekleşir. Böylece yeni dünya görüşü, mevcut her kelimenin esas mânasına yeni ilişkiler ağından doğan izafî mânalar yükler. Meselâ din, kitap, yevm (gün), saat, melek, takva, şükür, dua, küfür, cehalet kelimelerinin Kur’an öncesi anlamlarıyla Kur’an’da kazandıkları mânalar arasındaki farklılıklar böyle bir sürecin sonucudur. Kelimelerin bu şekildeki anlam gelişmesini açıklamak için eş zamanlı (syncronic) ve art zamanlı (diacronic) analiz yöntemini kullanan Izutsu. temel İslâmî kavramları tek tek incelemek suretiyle Kur’an’ın meydana getirdiği semantik değişimi dirayetle ortaya koymuştur. Onun God and Man in the Koran ve Ethico-Religious Concepts in the Cfur’ân adlı eserleri bu yöntemin en başarılı ürünlerindendir.
Izutsu, İslâm felsefesini “üst felsefe” kavramıyla ifade ettiği bir yapısal çerçeve içinde inceler. Bu çerçeve, her felsefe okulunun ürettiği veya geliştirdiği temel kavramlardan ve bunların semantik tahlilinden meydana gelir. Bu yöntemi daha da ileri götüren Izutsu İslâm’dan Tao-izm’e, Budizm’den Vedantizm’e kadar Doğu’daki bütün din ve felsefeleri bir üst felsefede birleştirmeye çalışmıştır. Onun İslâm dini ve düşüncesiyle ilgili eserleri genellikle şarkiyatçı modelinin dışında kalır. Bu eserlerin ana hedefi, ele alınan sistemin iç dinamiğini ortaya koymak olduğu için sistemin dayandığı metafizik çerçeve ve lengüistik yapı diğer unsurların önüne geçer. Izutsu’ya göre karşılaştırmalı felsefe çalışmaları ancak böyle bir çerçevede anlamlı hale gelebilir.
Eserleri
1. Arabica shisâshi.[Arap düşünce tarihi Tokyo 1941] Daha sonra yazar tarafından gözden geçirilerek lamic shisöshi başlığıyla yeniden yayımlanmıştır (Tokyo 1975).
2. Mahomet (Tokyo 1952).
3. God and Man in the Koran (Tokyo 1964, 1980). Izutsu. Kur’an üzerinde en önemli çalışmalarından biri olan bu eserinde semantik yöntemini kullanarak Kur’an’ın diliyle ortaya koyduğu dünya görüşü arasındaki ilişkiyi incelemiştir.[trc. Süleyman Ateş, Kur’an’da. Allah ue insan,Ankara 1975]
4. The Conceptof Belief in Islamic Theology: A Semantic Anaiysis of ‘îman’ and ‘islam’ (Tokyo 1965, 1980). Eserde aynı yöntemle, iman ve küfür kavramlarının Hz. Peygamber’den sonraki dönemlerde geçirdiği anlam gelişmesi ele alınmıştır. [ trc. Selâhattin Ayaz, islâm Düşüncesinde İman Kavramı, İstanbul 1984]
5. Ethico-Reii-gîous Concepîs in the Our’ün (Montreal 1966). Müellif, yine semantik yöntemi kullanarak Kur’an’ın başlıca dinî ve ahlâkî kavramları arasındaki yapısal ilişkiyi ortaya koymaktadır. [trc. Selâhattin Ayaz, Kur’an’da Dini ve Ahlâki Kauramlar, İstanbul 1984]
6. A Comperative Study of the Key Philosophicaî Concepts in Sufism and Taoism: ibn Arabi, Lao Tzu, Chuang Tzu (Tokyo 1966, 1967). Bu kitapta, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin özellikle Fuşûşü’1-hikem’inin muhtevası incelenerek savunduğu fikirlerle Taoist filozofların düşünceleri arasında karşılaştırma yapılmaktadı. [trc. Ahmet Yüksel Özemre, İbn Arabi’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar, İstanbul 1998]
7. The Concept and Reality of Existence İslâm düşüncesinde varlık-mâhiyet probleminin ele alındığı eserde İbn Sînâ, Muhyiddin İbnü’l-Arabî ve Molla Sadrâ’nin temsil ettiği varlıkçı metafizikle Şehâbeddin Sühreverdî el-Maktûl’ün mâhiyetçi metafiziğinin karşılaştırmalı incelemesi yapılmıştır. [trc. İbrahim Kalın, İslâm’da Varlık Düşüncesi, İstanbul 1995]
8. islam seitan.[İslâm’ın doğuşu Kyoto 1979] Kitabın ilk bölümü yazarın Mahomet başlıklı çalışmasının yeni bir edisyonundan ibarettir; ikinci bölüm ise God and Man in the Koran adlı eserine dayanır.
9. islam tetsugaku no genzö.[İslâm felsefesinin kökleri|, Tokyo 1980] İbnü’l-Arabfnin düşüncesine giriş mahiyetinde olup The Concept and Reality of Existence”m vahdet-i vücûdla ilgili bölümünün Japonca versiyonudur.
10. islam bunto.[İslâm kültürü], Tokyo 1981] Yazarın 198l’de İslâm kültürünün temel yapısı üzerine verdiği üç konferansın metinlerinden oluşmaktadır.
11. Koran o yamu.[Kur’an’ı okumak], Tokyo 1983] Kur’an üzerine hermenötik (tefsirî) bir incelemedir.
12. imi no fukami.[Anlamın derinliğine doğrul, Tokyo 1985] Değişik konulara dair sekiz denemeden oluşan eserin iki denemesi İslâm’la ilgilidir. Bunların ilki Şiîlik’te şehid kavramını, ikincisi de Aynülkudât el-Hemedânî’nin felsefesiyle sınırlı olarak sûfflikte felsefî dil konusunu ele almaktadır.
Izutsu’nun diğer eserleri de şunlardır: Shinpi – tetsugaku [Mistisizm felsefesi Kyoto 1949, 1978] Roshiateki ningen [Rus insanı], Tokyo 1953, 1978] Language and Magic Studies in the Magical Function of Speech (Tokyo 1956); The Interior and Exterior in Zen Buddhism (Dallas 1975, 1984); Towards a Philoso-phy of Zen (Tahran 1977); The Theoryof Beauty in the Classical Aestheücs of Japan (Boston 1981); Ishiki to honshitsu Eichi no daiza [bu isim İbnü’l-Arabî’nin Fusûsü’l’hikem’inin Japonca karşılığıdır], Tokyo 1986] CelestialJourney: FarEastern Ways of Thinking Comperative Studies in Buddist, Taoist, Confucian Phi-losophy (Ashland 1988, 1994, 1995).
Bunların dışında Molla Sadra, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Hâdî-i Sebzevârî gibi düşünürlerden çeviriler yapan Izutsu bazı İslâmî eserlerin neşrini de gerçekleştirmiştir. Çeşitli dergilerde yayımlanan makalelerinin bir kısmı ölümünden sonra bir araya getirilerek Creation and Time-less Order of Things: Essays in Isla-mic Mystical Philosophy başlığı altında VVilliam C. Chittick’in önsözüyle birlikte neşredilmiştir (Ashland 1994).