1840 yılına kadar eski Malatya (Battalgazi ilçesi) şehir merkezi olduğundan Türk-İslâm eserlerinin ilk örnekleri burada yer almaktadır. Kale, han, hamam, zaviye, medrese, tekke, imaret, cami, mescid, namazgah ve türbe gibi çok sayıda dinî ve sivil yapı inşa edilmişse de çoğu günümüze kadar gelememiştir. Zamanımıza ulaşabilen eserler ise harap durumdadır veya geçirdikleri yanlış restorasyon sonucunda orijinalliklerini kaybetmek üzeredir.
Hanlar. Eski Malatya’da Selçuklu dönemine ait şehir hanı tesbit edilememiş, ancak surların dışında doğu ve batı tarafında birer han olduğu anlaşılmıştır. Osmanlı döneminde ise bir kervansaray yapılmıştır. Silâhdar Mustafa Paşa Kervansarayı şehir surlarının içinde Alacakapı girişinde olup revaklı bir avlu ile bu avlunun batı kanadına bitişik kapalı kısımdan oluşan tek katlı, dikdörtgen planlı bir yapıdır. Barınağı ve avluya bakan cephesindeki mekânlar bugün ayaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen restorasyon sırasında yapılan yanlışlıklar yapıya zarar vermiştir. Hana ait 1047 (1637) tarihli iki kitabeden biri taçkapı üstünde, diğeri Malatya Müzesi’ndedir. Yapı, IV. Murad’ın veziri Silâhdar Mustafa Paşa tarafından Mimar Mehmed oğlu Ebûbekir’e yaptırılmıştır.
Kervan Yolları. Eski Malatya’dan Çingene Hanı, Şahna Hanı, Sarıhacı Hanı, Kurttepe Hanı üzerinden Elbistan’a ulaşılır. Çingene Hanı, Yazı Hanı, Kömüş Hanı, Hekim Hanı. Kötünün Hanı ve Alaca Han üzerinden Sivas’a gidilir. Yazı Hanı’n-dan ayrılan yol Horum Hanı, Kara Han, Kızılca Han, Kantarmış Hanı ve Mirçinge Hanı üzerinden Divriği’ye ulaşır. Güneye doğru Sevserek’teki Çifte Han, Görk Hanı, Tepe Hanı, Çat Hanı ve Taşkale’deki Çifte Han üzerinden Kâhta’ya varılır. Doğu yönüne Yarımca Hanı, Şişman Hanı, Kömür Hanı üzerinden Harput’a gidilir. Bu menzil hanlarından Kömür Hanı XVII. yüzyılın ikinci yarısında, diğerleri Osmanlı öncesi dönemlerinde yapılmıştır.
- Malatya Mimarisi -Malatya Evleri- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi -Hamamları- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi -Türbeleri, Medreseleri- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi, Eserleri -Camiler, Mescidler- Hakkında Bilgi
TDV İslâm Ansiklopedisi