el-Muktetaf. 1876-1952 yılları arasında Beyrut ve Kahire’de yayımlanan aylık ilmî ve edebî dergi.
1876 yılının ortalarında Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden yeni mezun olan Ya’-küb Sarrûf ile Fâris Nimr’in gayretleriyle kurulmuş ve toplam 121 cilt çıkmıştır. Derginin amacı öncelikle Avrupa’da meydana gelen çağdaş ilmî yükselişe ayak uydurmak, ilmî yenilikleri ve gelişmeleri yakından takip ederek modern bilim ve teknolojiyi Arap okuyucusuna ulaştırmaktır. Adı geçen kurucular, başlangıçtan itibaren konuların seçimi ve derginin geliştirilmesine büyük özen göstermişlerdir. İlim, edebiyat, sanat, fen, ziraat, ticaret, tarihî eser, çağdaş keşif ve icatlar gibi geniş bir yelpazede yayım hayatını sürdüren el-Muktetaf kısa zamanda yaygınlaşarak şöhrete kavuşmuş ve büyük bir okuyucu kitlesine hitap etme imkânı bulmuştur. Arapça dergiler içinde en uzun soluklu olmasıyla da “Arapça dergilerin pîri [şeyhu’l-mecellâtİ’l-Arabiyye] diye nitelendirilmiştir.
Sultan Abdülaziz’in hoşgörüsünü fırsat bilen el-Muktetaf yazarları Osmanlı Devleti’nde temsil edilen şark hayatını ve Osmanlı sultanı ile onun valilerini eleştirmeye başlamışlardır. Daha sonra dergi Batı devletlerinde gerçekleştirilen yeniliklerle Batfnın elde ettiği, ülkeleri Suriye’nin de ulaşmasını gerekli gördükleri yükselişe dikkat çekmeye, dolayısıyla kamuoyu oluşturmaya çalışmışlardır. Ancak bu durum birçok Suriyeli’nin şiddetli tepkisini çekmiş, Osmanlı Devleti’nin meseleye el koymasına ve Suriye basınını kontrol altına almasına yol açmıştır. Bunun üzerine tngilizler’in Mısır’ı işgalini savunacak olan el-Mukaitam gazetesini çıkarmak üzere Lord Cromer’in yaptığı daveti fırsat biler Ya’küb Sarrûf ile Fâris Nimr Kahire’ye göetmiştir. el-Muktetaf’m Kahire’deki sayısı 1 Ocak 1884’te çıkarılmış ve bu sayı derginin IX. cildinin altıncı sayısını oluşturmuştur. Dergi, Mısır’daki yayım hayatının üzerinden bir yıl geçmeden âlimler ve idareciler tarafından büyük ilgi görmüştür.
Bilim ve teknoloji konularını kolay anlaşılır bir şekilde anlatan makalelere yer verilen dergide yeni ilmî keşif ve haberlerin duyurulduğu bir bölüm bulunmaktadır. Ayrıca okuyuculardan gelen sorular ve bunlara verilen cevaplar müstakil bir bölüm teşkil etmektedir. Seçtiği konularla son ilmî gelişmelerin izlenmesi hususunda büyük bir misyon üstlenmiş olan dergi kendi anlayışına uygun düşen yazıları İslâm diniyle çelişse bile yayımlamaktan çekinmemiştir. Bu yüzden eî-Muktetaî ile Mârûnî hıristiyanlarca Beyrut’ta yayımlanan el-Beşîr gazetesi arasında birçok tartışma çıkmıştır. Bunların en meşhuru insanın maymundan türediğini iddia eden Dar-win’in evrim teorisidir. el-Muktetaf bu konuda Darwin’i savunurken el-Beşîr gazetesi bunun semavî dinlerle çelişen asılsız bir teori olduğunu ispata çalışmıştır. Dergide ağırlıklı olarak pozitif bilimlere dair yazılara yer verilmiş olmakla birlikte çeşitli sosyal konularla ilgili yazılar da yayımlanmıştır. Bunlar arasında Cemîl Nahle’nin Asur tarihi, Harvey Porter’in tarih felsefesi, İbrahim el-Yâzicî’nin Sâmî dillerin asil, Vedf el-Hû-rî’nin kadın hakları, Muhammed Hüseyin Heykel’in irade hürriyeti, Hasan Mahmûd’un çağdaş edebiyatta hikâye, ve Muhammed Mütevellî’nin İslâm Filozofu Kindî’ye dair makaleleri zikredilebilir. Derginin daimî yazarları arasında tıpta Beşâre Zelzel, Emîn Ma’lûf, Nikola Nimr, Selîm el-Mevsılî ve İbrahim Şeddû-dî; lugatta ve dilde İbrahim el-Yâzicî, Süleyman el-Bustânî ve Hüseyin el-Cisr; şiirde Emîr Şekîb Arslan, Vedî el-Hûrî, Ah-med Şevki, Hafız İbrahim, Es’ad Dâgır; tarihte Corcî Zeydân, İskender Ma’lûf, Hu-neyn el-Hûrî; basında Abdülkâdir Hamza, Ahmed Teymûr, Muhammed Kürd Ali, Corcî el-Hûrî; edebiyat ve müsbet ilimlerde Kasım Emîn. Mahmûd Bâşâ el-Felekî, Refîk el-Azm ve Süleyman el-Abd gibi isimler dikkat çeker. Yetmiş alt yıllık yayım hayatının dokuz yılını Suriye’de, altmış yedi yılını Mısır’da geçiren dergide Ya’küb Sar-rûf, Fuâd Sarrûf, Bişr Fâris, İsmail Maz-har, Nikola el-Haddâd ve Sebîrû el-Cisrî başyazarlık görevini yürütmüştür.
TDV İslâm Ansiklopedisi