Mekke tarihine dair ilk bilgilere, Hz. Muhammed’in gençliğinde katıldığı Kabe’nin yeniden inşası sırasında temellerden çıkarılan ve Mekke ile Kabe’nin kutsallığına işaret eden kitabelerde rastlanır. Mekke tarihiyle ilgili bugün mevcut en eski metin, Hasan-ı Basrî (ö. 110/728) tarafından kaleme alınan Fe-zâ’ilü Mekke ve’s-sekeni bihâ (flhâ) adlı eserdir (Kuveyt 1980), Daha sonra Mekke’nin yerleşim planı, topografıkyapısı ve özellikle Kabe hakkında geniş bilgi veren, Mekke tarihiyle ilgili kendisinden önceki bütün rivayetleri toplamaya çalışan Ezraki’nin Ahbâru Mekke ve mâ ca’e fîhâ mine’l’âsâr’ı (Mekke 1994) bu konuda diğer eserlerin birinci derecede kaynağıdır. III. (IX.) yüzyıldan günümüze intikal eden bir başka eser de Fâkihî’nin Ahbâru Mekke iî kadîmî’d-dehr ve hadîşih adlı kitabıdır (Mekke 1407/1986-87). Mekke tarihini ayrıntılı biçimde ele alan Fâkihî, Ezraki’nin aksine eserini bölümlere ayırmamış ve muhaddislerin metodunu takip ederek ilgili konu başlığı altında bütün hadis ve haberleri nakletmiştir. Takıyyüddin el-Fâsî de Şiftfü’l-ğarâm bi-ahbâri’l-Beledi’i-harâm (Beyrut 1405/ 1985). el-‘İkdü’ş-şemîn iî târihi’l-Beledi’l-emîn (Beyrut 1998) ve el-Mukni miri ahbâri’l-mülûk ve’l-huleiâ ve vü-lâti Mekkete’ş-şürefâ’ (Dımaşk 1406/ 1986) adlı eserleri kaleme almıştır. Fâsf-nin bunların dışında Mekke tarihi ve ricaline ait ihtisar ve zeyilleri vardır. Necmeddin İbn Fehd’in İthâfü’l-verâ bi-ahbâri Ümmi’l-kurâ ile İzzeddin İbn Fehd’in Ğdyetü’l-merâm bi-ahbâri saltanati’l-Beledi’l-harâm’ı, IX-X. (XV-XVI.) yüzyıllar Mekke’sinin ilim ve fikir hayatında önemli bir mevkiye sahip olan İbn Fehd ailesi mensupları tarafından Mekke tarihi ve ricaline dair yazılan çok sayıdaki eserden en kapsamlisidır. Mekke’ye Osmanlı devrinde yapılan hizmetler başta olmak üzere bu dönemde şehrin siyasî, kültürel ve sosyal tarihi hakkında ayrıntılı bilgi veren ve şair Bakî tarafından Fezâİl-i Mekke adıyla Türkçe’ye çevrilen Kutbüddin en-Nehrevâlî’nin ei-Plâm bi-cflâmi beytillâhi’l-harâm (Kahire 1305), Baldırzâde Mehmed Efendi’-nin Târîh-i Mekke, Ahmed b. Muhammed el-Esedi’nin îhbârü’l-kirâm bi-ahbâri’l-Mescidi’l-harâm (Kahire 1985), Ali et-Tabe-Vninel-Ercü’l-miskîve’t-tânhü’l-Mek-kî fî ahbâri’l’Harem ve’l-Kcfbe ve terâcimi’i-mülûk ve’l-hulefâ (Mekke 1996), Sincârî’nin Menâ^ihu’l-kerem fî ahbâ-ri Mekke ve’î-beyt ve vülâtî’l-Harem (Mekke 1998), Muhammed Cârullah İbn Zahîre’nin el-CâmFu’l-latîf fî fazli Mekke ve ehlihâ ve binâ’i’î-beyti’ ş-şerîf İbnü’z-Ziyâ’nınTârihu Mekkete’l-müşerrefe ve’l-Mescidi’i-harâm ve’l-Medîneti’ş-şerîfe ve’l-kabri’ş-şerîf ve Hasan el-Uceymî’nin Târihu Mekke ve’l-Medîne ve Beyti’l-Makdis,
Mekke’nin tarihi yanında başta hac olmak üzere burada yapılan ibadetlerin fıkhî hükümlerinden de bahseden İbnü’l-Cevzî’-nin Müşîrü’s-sâkin ilâ eşrefi’l-emâkin (Riyad 1995) ve Muhibbüddin et-Taberî’-nin, el-Kırâ U-kâşıdi Ümmi’l-kurâ (Kahire 1970) adlı kitapları diğer önemli eserler arasında yer alır.
Mekke’de bir mühtedi gibi altı ay kadar oturan Snouck-Hurgronje’nin Mekka adlı eseri, Mekke tarihine ait ilk şarkiyat çalışması ve Batı dünyasında İslâm’ın dinî merkezi hakkında en kapsamlı kitap olması bakımından dikkati çeker. Eyüp Sabri Paşa’nın Mir’â-tü’l-Haremeyn adlı eseri de şehir hakkında ayrıntılı bilgi veren önemli kitaplardan biridir. XIX. yüzyıl Mekke tarihine dair diğer bir Önemli eser de Ahmed b. Zeynî Dahlân’ın Hulâşatü’l-kelâm fî be-yâni ümerâ’i’l-Beledi’l-harâm’ıdir.
Mekke’nin fazileti hakkında müstakil veya Medine ve Kudüs ile birlikte çok sayıda risale ve kitap yazılmıştır. Bunlar arasında Mufaddal el-Cenedî’nin bir kısmı kaybolmuş olan FezâHlü Mekke adlı eseri önemli bir yere sahiptir. Mekke başta olmak üzere üç şehrin faziletini bir arada ele alan eserlerden Muhammed el-Ye-menî’nin Türkçe kaleme aldığı Fezâil-i Mekke Medine ve Kudüs adlı kitabı sayılabilir.
Mekke hac rehberi niteliğindeki pek çok risale ve kitaba da konu olmuştur. Eski Türk edebiyatında genellikle “menâsik-i hac” ve “menâzil-i hac” adlarıyla anılan bu eserlerde yer yer manzum bölümlerle Mekke’nin tarihi, coğrafyası ve fazileti hakkında şiir ve kasideler de bulunur. Anadolu sahasında hazırlanmış ilk eserlerden olan Ahmed Fakih’in Kitâbü Evsâfı mesâcidi’ş-şerife’smde Mekke’ye genişçe yer verilmiştir. İslâm dünyasının önemli şehirlerini görmek ve hac görevini ifa etmek isteyen seyyahların yazdığı seyahatnamelerde de Mekke geniş bir şekilde anlatılır. İspanyol asıllı seyyah Ali Bey’in Traveis of Ali Bey adlı seyahatnamesi Batı’da Mekke’ye dair kaleme alınan ilk sistematik rapor özelliği taşır.
- Mekke Tarihi -Mekke Emirliği-
- Mekke Tarihi -Bugünkü Mekke, Nüfusu, Ekonomisi vd. Özellikleri-
- Mekke Tarihi -Osmanlı Dönemi, Devri-
- Mekke Tarihi -Mekke’nin Fethi-
- Mekke Tarihi -İlim ve Kültür Hayatı, Osmanlı Devrine Kadar-
- Mekke Tarihi -İslam Fethinden Sonraki Dönem-
- Mekke Tarihi -Başlangıçtan Mekke Fethine Kadar-
- Mekke İsminin Anlamı, Eski İsmi, İsimleri,
- Mekke Tarihi -İmar Faaliyetleri, Osmanlı Devrine Kadar-
- Mekke Coğrafi Konumu, Özellikleri,
TDV İslâm Ansiklopedisi