Menârü’l-envâr. Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin (ö. 710/1310) fıkıh usulüne dair eseri.
Gerek sistematik gerekse içerik bakımından küçükbazı takdim ve tehirler dışında, fukaha metoduyla yazılmış en önemli Hanefî usul kitaplarından biri olan Pezdevî’nin Kenzü’i-vüşûründen ihtisar edilmiştir. Fasıl ve bab sistemine göre yazılan eserde bütün alt başlıklar, tertip ve tasnifler de yinePezdevî’ye aittir. Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin Menâr’ını meşhur kılan husus ise bütün fıkıh usulü konularını özet halinde veren kullanışlı bir metin olmasıdır. Usul konusunda Hanefî mezhebinde tercih edilen görüşler “sahih”, “muhtar” ve “cumhura göre” gibi ifadelerle belirtilmiş, ihtilâf durumunda Ebû Hanîfe’den rivayet edilen görüşler zikredilerek bunlardan sahih olanlarına ayrıca işaret edilmiştir. Farklı görüş sahiplerinin isimlerinin belirtilmediği eserde sadece Ebû Hanîfe ve Ebü’l-Hasan el-Kerhf nin adlarına rastlanmaktadır. Asırlarca medreselerde ders kitabı olarak okutulan Menârü’l-envâr üzerinde şerh, haşiye, ihtisar ve tercüme olmak üzere birçok çalışma yapılmıştır.
Şerhleri
- Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Keşfü’l-esrâr.
- Alâeddin el-Haskefî, İfâdatü’l-envâr falâ uşûli’l-Menûr. İbn Âbidîn, bu şerh üzerine Nesemâtü’l-eshâr calâ İfâdati’l-envâr adıyla bir haşiye yazmıştır.
- Zeynüd-din İbn Nüceym, Fethu’l-ğaffâr Taclîku’l-envârcalâ ciişû-ii’l-Menâr ve Mişkâtü’l-envâr ü Uşûli’l-Menâr adıyla da anılmaktadır. İbn Nüceym’in bu şerhi üzerine Abdurrahman el-Bahrâvî’-nın bir haşiyesi bulunmaktadır.
- Molla Cîven. Nûrü’l-envâr. Eser üzerine Muhammed Abdülhalîm eî-Leknevî Kamerü’l-akmâr ca/â Nûri’l-envâr ismiyle bir haşiye yazmıştır.
- Zeynüd-din Abdurrahman b. Ebû Bekir, Şerhu’l-Menâr.
- İbn Melek, Şerhu Menâri’l-en-vâr fî uşûli’I-fıkh. Menâr’ın en yaygın şerhlerinden biri olup üzerine çeşitli haşiyeler yazılmıştır. Bunlar arasında Şerefeddin Yahya b. Karaca er-Ruhâvî’nin Haşiye calâ Şerhi İbn Melekcale’l-Menâr Azmîzâde Mustafa HâIetî”nin Netâ’icü’l-efkâr’alâ Şerhi İbn Melek li’l-Menâr ve Radıyyüddin İbnü’l-Hanbelî’nin Envârü’l-halek calâ Şerhi’l-Menâr l’İbn Melek’ı anılabilir.
- Evliyaefendizâde Ahmed Ziyaeddin, Hulâşatü’l-efkâr.
- Ebü’l-FezâiI Sa’deddin ed-Dihlevî, İfâdatü’l-envâr Hidâyeti uşûli’l-Menâr.
- Hibetullah b. Ahmed et-Türkistânî, Tebşı-ratü’l-esrâr fî şerhi’l-Menâr.
- Ekmeleddin el-Bâbertî, el-Envâr fî şerhi’l-Menâr. Ebüssuûd Efendi. Bâbertî’nin bu şerhinin giriş kısmı üzerine Haşiye calâ evâ’ili Şerhi’l-Menâr adıyla bir haşiye yazmıştır. Bu haşiye ayrıca Şe-vâkıbü’l-enzâr fî evâ’ili Menâri’1-en-vûr ismiyle de anılmaktadır.
- Cemâleddin Yûsuf b. Kûmârî Ankaravî, îktibâsü’l-envâr fî şerhi’l-Menâr.
- Kıvâmüddin el-Kâkî, Câmi’u’l-esrâr fî şerhi’l-Menâr.
- Şerefeddin b. Kemal b. Hasan el-Kırîmî, Şerhu Menâri’l-envâr.
- Celâleddin Resul b. Ahmed et-Tabbânî. Şerhu Menâri’l-envâr.
- Kara Sinan, Şerhu Me/ıâri’i-en var.[46] Zeynü’l-Menâr adıyla da anılmaktadır.
- Alâeddin Ali b. Mûsâ Koçhisârî, ei-Fevâ’i-dü’ş-şemsiyye li’1-Menâri’l-Hâfızıyye.
- Cemâleddin Nukrekâr, Şerhu’l-Menâr. [49]
- Mîrekel-Buhârî diye tanınan Muhammed b. Mübarek Şah, Medârü’l-fuhûl fî şerhi Menâri’l-uşûl. Müellif bu eserini Dâ’iretü’l-vüşûl adıyla ihtisar etmiştir.
- Muhammed Emîn b. Muhammed Üsküdârî, Nazratü’l-enzâr fî şer/ıi -Menâr.
- Muhammed b. Cirbâş b. Abdullah, Mirkâtü’l-efkâr fî şerhi’l-Menâr.
- Şemseddin Muhammed b. Hüseyin en-Nûşâbâdî, Zübdetü’l-efkâr fî şerhi’l-Menâr.
- Bahrülulûm el-Leknevî, Tenvîrü’l-Menâr. Kaynaklarda ayrıca İbnü’r-Rabve, Bed-reddin el-Aynî, Ömer b. İshak el-Gaznevî, Hattâb b. Ebü’l-Kâsım Karahisârî, Mevlâ Abdurrahman b. Saçlı Emîr, Bosna Kadısı Abdülhalîm b. Lutfullah er-Rûmî, Ziyâed-din Abdürrahîm b. îsâ el-Bağdâdî, Muhammed b. Mahmûd el-Hüseynî gibi âlimlerin de Menâfi şerhettikleri belirtilmektedir.
Muhtasarları.
- Nâsırüddin İbnü’r-Rabve, Kudsü’l-esrâr fi’htişâri’l-Menâr. İbnü’r-Rabve bu muhtasarını Mekketü’l-muhtâr fî şerhi ud-si’l-esrar adıyla şerhetmiştir.
- Ebü’l-İz Tâhir b. Hasan el-Halebî, Muhtaşarü’l-Menâr. İbn Habîb el-Halebî diye de meşhur olan müellifin bu muhtasarını Kasım b. Kutluboğa Şerhu Muh-taşari’l-Menâr ve Şemseddin Sivâsî Zübdetü’l-esrâr fî şerhi Muhtaşari’J-Menâr adıyla şerhetmiştir.
- Nizâmeddin el-Bir-cendî, Şerhu Muhtasarı’z-Zübde fî uşûU’l-fıkh.
- Ali b. Muhammed, Esâsü’l-uşû SüIeymaniye Müellif daha sonra bu muhtasarını Şerhu Esasi’l-uşûl adıyla şerhetmiştir.
- Hızır b. Muhammed Amâsî, Ğuşûnü’î-uşûl. Müellif tarafından Şerhu Guşûni’1-uşûl ismiyle şerhedilmiştir. Bu şerh ayrıca Tehyîcü Gu-şûni’l-uşûl adıyla da anılmaktadır.
- Hasan Kâfi Akhisârî, Semtü’l-vüşûl ilâ cilmi’l-uşûi. Müellif bu eserini Şerhu Sem-ti’1-vüşûl ilâ lîmi’1-uşûl adıyla şerhetmiştir.
- Ebü’l-Fazi İbnü’ş-Şihne, Tenvîrü’l-Menâr. Müellif tarafından Nihâyetü’n-nihâye adlı el-Hidâye şerhinin baş tarafına konmuştur.
Manzum Hale Getirilmiş Şekilleri.
- Muhammed b. Hasan el-Kevâkibî, Manzûmetü’l-kevâkib. Müellif bu eserini daha sonra İrşâdü’t-tâlib ilâ Manzûmeü’l-kevâkib adıyla şerhetmiştir.
- Tâ-hâ b. Ahmed el-Kûrânî, Şerhu Muhtaşa-ri’hMenâr iî uşûli’l-fıkh. Müellif önce el-Menâr’ı 177 beyitte manzum hale getirmiş, ardından veciz bir şekilde şerhetmiştir.
- İbnü’l-Fasîh, Nazmü Menâri’l-envâr.
- Abdüllatîf b. Bahâeddin el-Bahâî eş-Şâmî, Kurretü cayni’t-tâlib. Eser Şerhu Nazmi’l-Menâr adıyla daanılmakta olup müellif Men âr’ı nazma çektikten sonra şerhetmiştir.
Türkçe Tercümeleri.
- Mehmed Emin Konevî, Muhtasar Menar Tercümesi.
- îsâ b. Mahmûd, el-Menâr’m bir kısmını Usûl-i Fıkıhtan Rükn-i Sânîadıyla şerhetmiştir.
- Hekimbaşızâde Mehmed Sâdık. Tercüme-i Menâr.
- Ömer el-Halvetî Manisavî, Menâr’m Manzum Tercümesi.
TDV İslâm Ansiklopedisi