Abdülhalim Mahmud (1910-1978) Ezher şeyhi, mutasavvıf. Mısır’ın Şarkıyye vilâyetinin Bilbîs kasabasına bağlı Ebûhamd köyünde doğdu. Ezher mezunu olan babası, Muhammed Abduh’un talebesidir. İlk tahsilini ve hafızlığını köyündeki mahalle mektebinde tamamladı. 1923 yılında Kahire’ye giderek Ezher’in orta kısmına girdi. 1928de liseden, 1932’de Ezher Üniversitesi’nden mezun oldu. Hocalarından Mustafa Abdürrâzık’ın tesiriyle felsefe ve tasavvufa ilgi duydu. Talebelik yıllarında Müslüman Gençler Derneği’nde (Cem’iyyetü Şübbâni’l-Müslimîn) Ahmed Muhammed el-Gamrâvinin konferanslarına devam etti. Ezher’deki hocaları arasında en çok etkilendiklerinden biri de Muhammed Ferid Vecdi’dir.
1932’de Fransa’ya giderek felsefe tahsili yaptı. “Haris b. Esed el-Muhâsibî” konulu teziyle doktor unvanını aldı (1940). Fransa’dan dönünce Kahire’de oturmakta olan Rene Gvenon (Abdülvâhid Yahya) ile tanıştı. Ezher Üniversite-si’nin Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi’nde psikoloji okuttu. 1951 yılında aynı üniversitenin İlahiyat (Usûl iddîn) Fakültesi’ne felsefe hocası, 1964’te de dekan oldu. Daha sonra Ezher bünyesindeki İslâm Araştırmaları Akademisi’ne (Mecma’u’l’Buhûsi’l-islâmiyye) önce üye, sonra genel sekreter tayin edildi. 1970’te Ezher şeyhi yardımcılığı, bir ara Vakıflar ve Ezher bakanlığı yaptı. 1973 Martında Ezher şeyhliğine getirildi. Vefatına kadar [108] bu görevde kaldı.
Abdülhalim Mahmud, İlahiyat Fakültesi dekanı iken özellikle bu fakültede okuyan Mısırlı talebelere Kur’ân-ı Kerîm’i ezberleme mecburiyetini getirdi. İslâm Araştırmaları Akademisinde görev yaptığı sırada kuruma zengin bir kütüphane kazandırdı ve İslâmî ilimlerde ana kaynakların neşredilmesine öncülük etti. Vakıflar bakanı olduğu dönemde hafız yetiştirmek üzere yurt çapında binden fazla müessese açtı. Aynı dönemde Afrika’nın en eski camii olan Fustat Mescidi’ni onarttı ve Mısır’da bin beş yüz kadar yeni cami inşasını gerçekleştirdi. Ezher şeyhi iken Ezher’e bağlı bir radyo istasyonu kurdurarak devamlı Kur’ân-ı Kerîm yayını yapılmasını sağladı. İslâm aile hukukunun yürürlükten kaldırılması çalışmalarına karşı çıktı ve Batı medenî kanununun yürürlüğe girmesini önledi. Ezher’in itibarını arttırmak ve’Ezher şeyhinin protokoldeki yerini başbakan seviyesine çıkarmak üzere çalışmalarda bulundu; bu teklif onun ölümünden sonra kanunlaşarak yürürlüğe girdi. Altmış kadar eseri olan Abdülhalim Mahmud. Şâzeliyye tarikatına mensuptu. Bu yüzden eserlerinin büyük bir kısmı tasavvufla ilgilidir. [109]
Eserleri (Başlıca)
al-Mohasibi, un mystiqve musulman religieux et moraliste Bu eserin Arapçası Üstâzü’s-sâ’itîn el-Hâriş b. Esed el-Muhasibi’dır. et-Taşavvuf’inde İbn Sînâ; et-Taşavvufü’l-İslâmî ; el-Medresetü’ş-Şâziliyyetü’1-hadîşe ve imâmuhâ Ebü’l-Hasen eş-Şâzilî ; et-Tevhîdü’1-hâliş evi’l-İslâm ve’l’akl; Felsefetü İbn Tuleyi; et-Tefkîrü’l-felse-fî li’1-İslâm; Evrubâ ve’l-Islâm; er-Resûl; es-Sünne fî târihihâ ve fî mekânetihâ; Delâ’ilü’n-nübüvve ve mu’cizâtü’r-Resûl ; Ebû Zer ve’ş-Şüyû’iyye ; el-İslâm ve’ş-Şüyûciyye Fransızca’dan ahlâkî ve felsefî konularda bazı tercümeleri de bulunan Abdülhalim Mahmud, ayrıca din ve ibadet konularıyla ilgili yirmiye yakın eser ile, aralarında Süfyân es-Sevrî. Abdullah b. Mübarek, Zünnûn el-Mısrî, Bâyezîd-i Bistâmî. Bişr el-Hafî, Ebû Bekir eş-Şiblî ve İbrahim b. Edhem’in de bulunduğu birçok mutasavvıf ve âlimin biyografisini kaleme almış ve bu eserlerinin hepsi basılmıştır.
Abdülhalim Mahmud’un yalnız başına veya başkalarıyla birlikte neşirlerini yaptığı eserlerden bazıları da şunlardır: Muhâsibi’nin er-Ricâye li-hukü-killâh’ı, Birûnfrıln el-Felselefü’l-Hindiyye’si ; Kelâbâzi’nin et-Ta’arruf li-mezhebi ehli’t-tasavvufu; Serrâc’ın eI-Lümacı; Harrâz’ın Kitâbü’ş-Şıdık’ı ; Kuşeyri2nin er-Risaletü’l-Kuşeynyye’si ; Gazzâli’nin el-Münkızu mine’d-dalâl’l ; Kâdî Abdülcebbâr’ın el-Muğnisi: Sühreverdi’nin Avârifü’l-ma’arifi ; İbn Atâullah’ın Letâ’ifü’l-minen’i ; Zerrûk’un Şerhu Hikemi İbn ‘Atâ’illâh’ı ; İbn Abbâd’ın Ğayşul-mevâhib fî şerhi’l-Hikemi’l-‘Atü’iyye’si
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi