ORTEGA Y GASSET, Jose (1883-1955)
İspanyol, filozof. Bir kitle varlığı olarak gördüğü çağdaş insanın tinsel ve düşünsel yapısını açıklamaya çalışmıştır.
9 Mayıs 1883’te Madrid’te doğdu, 18 Ekim 1955’te aynı kentte öldü. Ortaöğrenimini Malaga’da, yükseköğrenimini Madrid Üniversitesi’nde gördükten sonra 1906-1910 arasında Berlin, Leipzig ve Marburg üniversitelerinde metafizik ve felsefe okudu. Bir süre, Yeni-Kantçı Hermann Cohen’in yanında çalıştı, onun yöntemini benimsedi. 1911’de Madrid Üniversitesi’nde metafizik profesörü olarak göreve başladı. 1930’da arkadaşları Maranon ve Ayala ile birlikte Cumhuriyeti Koruma Birliği’ni kurdu. 1936’da iç savaşın başlaması üzerine ülkesinden ayrılıp, hastalığı nedeniyle, bir süre Paris’te kaldıktan sonra Hollanda, Portekiz, Arjantin gibi değişik ülkelere gitti. 1942’de Portekiz’e gitti, 1948’de Madrid’e döndü ve Hümaniteler Enstitüsü’nü kurdu.
Ortega y Gasset, felsefeyle ilgili çalışmalarını çağdaş insanın anlaşılması, kültürle yaşam arasındaki çatışkının (antinomi) açıklığa kavuşturulması, gerçeklik ve bilgi sorunları üzerinde yoğunlaştırmış, bunlara eleştiriye dayalı bir yöntemle çözüm aramıştır. Onun öne sürdüğü kurama göre bilgi bir yorumlamadır, her gerçeklik bulunduğu yere ve zamana bağlıdır. Bu nedenle gerçekliği kavramak için, onun bulunduğu ortamın kültür durumunu, yapısını, yaşama bakış liçimini anlamak gerekir. Bulunduğu ortam ve zamandan soyutlanan bir gerçekliği anlama olanağı yoktur. Çünkü insan tini gerçekleri bir bütünlük içinde değil tek tek görebilir. Bu durum her toplumun, her çağın tini için de böyledir. Her tin, gerçekleri kendi çağına ve yaşadığı toplumun düşünce yapısına göre görebilir. Gerçekleri kavramada, bilgide yanlışlığa yol açan yalnız kendini biricik olarak görmeye alışan bakış açısıdır. Böyle bir bakış açısı, kendini gerçeklerin ortasına yerleştirir, kendinden başka ölçü tanımaz, her bilgi ve gerçeği kendine uydurarak açıklamaya çalışır.
Ortega y Gasset için, büyük felsefe dizgelerini genel geçerlik taşıyan birer evren tasarımı olarak görmek doğru değildir. Bu dizgeler, onları yaratanların görüş alanını kuşatır, sorunlara getirdikleri çözüm biçimlerini sergiler, ancak bütün dönemler için geçerli sayılabilecek bir doğruluk, bir açıklama yöntemi oluşturamaz. Oysa salt yaşamın içerdiği gerçeği kavrayabilmek için, bütün bu felsefe dizgelerini, belli bir odakta birleştirme gereği vardır. Bu da kolay değildir, çünkü felsefe dizgesi, kendi çağının ve ortaya konduğu ortamın kültür olanakları dışına çıkamaz.
Her çağın kültürü kendi yapısının damgasını taşır, kendisini ortaya koyan topluluğun tinsel ve düşünsel içeriğini, özelliklerini yansıtır. Kültürler de canlı varlıklar gibi gelişir, olgunlaşır, sonunda yok olur. Ortega y Gasset, bu görüşünü çağdaş uygarlığın açıklanmasına da uygular. Ona göre çağdaş kültür, büyük bir gelişim aşamasına varmasına karşılık, toplumların geçirdiği sarsıntılar yüzünden hızlı bir çöküş içindedir. Çünkü çağdaş insan bir kitle varlığıdır, bireyselliğini yitirmiştir. Onun sağladığı bütün başarılar yaşamın anlamdan yoksun kalışını gösteren kanıtlardır. Çağdaş gerçeğin biri başarı, öteki ölüm olmak üzere iki ayrı yönü, iki ayrı görünüşü vardır. Ancak, bu durum karşısında, çağdaş insana düşen bir görev de vardır. Çağdaş insanın görevi,Varoluşçuluk’ un ileri sürdüğü gibi korkuya kapılmak, onu bir felsefe dizgesinin odağına oturtarak çözmeye çalışmak değil, korkuyu aşacak bir tinsel dinginlik yaratmaktır. Bu dinginlik insan yaşamım korumaya ve anlamını kavramaya olanak sağlar, işte kişinin bir varoluş biçimi (existenntial) olması buna bağlıdır.
• YAPITLAR (başlıca): El tema de nuestro tiempo, 1923, (“Çağımızın Görevi Üstüne”); La rebelion de tas masas, 1929, (Kitlelerin Ayaklanışı, 1968 ); Über die Liebe, 1933, (“Sevgi Üstüne”); Meditation de la te tecnica, 1933, (“Teknik Üstüne Düşünce”); History as a system, 1941, (“Dizge Olarak Tarih”); Daş Wesen gescbichtlicben Krisen, 1943, (“Tarihsel Bunalımların Özü”); Mission of the University, 1946, (“Üniversitenin İşlevi”).
• KAYNAKLAR: J.L. Abellan, Ortega y Gasset en la Filosofia, Espanola, 1966; J.Borel, Raison et vie chez Ortega y Gasset, 1959.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi