I. Enternasyonal
28 Eylül 1864’te, Polonya’daki bağımsızlık hareketini desteklemek ve ucuz yabancı işgücünün ücretleri düşürmesi karşısında ortak bir tavır almak amacıyla Ingiliz sendikacılarının Londra’da uluslararası bir toplantı düzenlemeleriyle I. Entemasryonal’in temelleri atılmış oldu. Bu toplantıya, İtalya’daki cumhuriyetçi Mazzini yandaşlarından, Ingiliz radikal burjuvazisinin temsilcilerine, Ispanyol Arıarşistleri’ne, Proudhon, Lassalle ve Louis Blanqui9 taraftarlarına, Owenciler ve Cbartistler’den Manc ve arkadaşlarına kadar Avrupa solunun hemen hemen bütün akımlarının temsilcileri katıldı. Toplantının sonunda Avrupa işçi hareketleri arasındaki ilişkileri düzenlemek ve dayanışmayı sağlamak için Enternasyonal Emekçiler Der-neği’nin (Enternasyonal) kurulması kararlaştırıldı. Ekim 1864’te Marx tarafından kaleme alınan kuruluş bildirgesi ve tüzüğü demeğin Genel Konsey’ince kabul edildi.
Genel Konsey’in Avrupa’daki grevleri desteklemesine Lassalle ve Proudhon yandaşlan, sendi-kalann rolünü küçümseyerek, ücretlerin artmasının olanaksız olduğunu, bu yüzden grevleri faydasız hatta zararlı bülduklanm öne sürerek karşı çıktılar. Manc 1865 Haziran’ında toplanan Genel Konsey’e “Ücretler, Fiyat ve Kâr” adlı raporu sunarak bu görüşleri eleştirdi. Aynı sıralarda siyasi mücadeleden kaçınarak yalnızca sendikalann iktisadi mücadele ile yetinmesi gerektiğini savunan Ingiliz sendikacılanna da karşı çıkarak, siyasi ve iktisadi mücadelenin bütünlüğünü vurguladı. Enternasyonal’in Eylül 1866’daki Cenevre Kongresi’nde, emekçilerin özgürlük mücadelesinin amaç ve yöntemleri değişik sol grupların onayını alabilecek bir genellikte tanımlanarak, benimsendi. Cenevre ve 1867’deki Lozan kongrelerinde bazı önemli maddelerin karara bağlanmasında çoğunluğu sağlayacak kadar güçlü olan Proudhoncu grup bu tarihten sonra yavaş yavaş etkisini kaybetmeye başladı.
Çeşitli ülkelerdeki işçi hareketlerinin diğer ülkelerdeki işçi örgütlerince izlenebilmesi için özel bültenler ve gazeteler yayımlayan Entemasyonal’in, kısa bir süre içinde İsviçre, Belçika, Hollanda, İtalya, Ispanya ve 1867’den sonra ABD’de de şubeleri açıldı.
1868 Brüksel Kongresi’nde ilk kez sosyalist ilkeler açıkça benimsendi, topraklann, demiryollanmn ve madenlerin ortak mülkiyeti istemler olarak karara bağlandı. Bu sırada Sosyalist Demokrasi Birliği adı altında bir grup kuran Bakunin ’in Enternasyonal’e girmek için yaptığı başvuru bu örgütün programındaki “sınıfların eşitlenmesi” ve siyasi mücadeleden kaçınılması konulanna, Marx’m karşı çıkması üzerine kabul edilmeyince, Bakunin örgütünü dağıtarak yandaşlannı Enternasyonal’e sokmaya başladı.
Enternasyonal ilk yıllannda, Polonya ve İrlanda’daki bağımsızlık hareketlerine ve Fransa-Prusya Savaşı’na ilişkin tavır alma gereğiyle karşı karşıya kaldı. Bu konular örgüt içinde çeşitli görüş aynlıklannın da ortaya çıkmasını belirginleştirdi. Proudhoncular Polonya konusunda görüş bildirilmemesinden yanayken, Ingiliz sendikacılar Polonya’nın bağımsızlık istemlerinin desteklenmesini ancak İrlanda’nın bağımsızlığı konusunda taraf olunmamasını savunuyorlardı. 1870 Fransa-Prusya Savaşı konusunda ise Lassalleciler savaşın sürdürülmesinden ve Bismarck’la uzlaşmadan yanaydılar. Manc ve yandaşlan bu tartışmalarda bir yandan, uluslann kendi kaderini belirleme hakkını, öte yandan, Fransa-Prusya Savaşı’nda tarafsız kalınması gereğini savundular.
1869’da Eisenach Kongresi’nde Enternasyonal’ in ilkelerini benimseyen Alman Sosyal Demokrat işçi Partisi’nin kuruluşunun ardından 1871 Paris Komünü ile etkinlikleri doruk noktasına ulaşan Enternasyonal, Komün’ün yenilgiye uğramasından sonra gerilemeye başladı. Bu tarihten sonra hem örgüt içi ve dışı sol gruplann şiddetli eleştirilerine, hem de çeşitli ülkelerde yoğun polis baskılanna ve kovuşturmalara uğradı. 1872 La Haye Kongresi’nde örgüt merkezinin ABD’ye taşınması karan alındı; Temmuz 1876 Philadelphia Kongresi’nde de demek kendini feshettiğini açıkladı.
Enternasyonal kuruluşundan başlayarak siyasi ve iktisadi mücadelenin birlikteliğini ve bağımsız işçi partilerinin kurulması gereğini savunmuştur.