MACKENZİE, William Lyon (1795-1861)
İskoç asıllı Kanadalı gazeteci ve siyaset adamı. Reformcu hareketin radikal kanadına önderlik ederek İngiliz egemenliğine karşı bağımsızlık için mücadele vermiştir.
12 Mart 1795’te İskoçya’nın Dundee kenti yakınlarında bulunan Springfield’de doğdu, 28 Ağustos 1861’de York’ta (bugün Toronto) öldü. Yerel papaz okulunda öğrenim gördükten sonra genç yaşta iş yaşamına atıldı. 1817’de bir kanal şirketinde yönetici kâtibi oldu. 1820’de İngiliz sömürgesi Yukarı Kanada’ya (Ontario) göç etti. Çok sayıda kitap okuyarak İskoç liberallerinin ve radikallerinin derin etkisi altında kaldı.
Yukarı Kanada’da önce Queenstown’a yerleşen Mackenzie, 1824’te çıkarmaya başladığı Colonial Advocate (Sömürge Sözcüsü) gazetesinde, İngiltere’ nin atadığı, iktisadi ve siyasi ayrıcalıklara sahip dar yönetici kesimi eleştiren yazılar yazmaya başladı. Bir yıl sonra gazetesini York’a taşıdı. Birbirlerine aile ilişkileriyle bağlı olmaları nedeniyle “Kaynaşmış Aile” olarak adlandırılan, İngiltere kralına sadık sömürge yöneticilerinin kışkırtmasıyla 8 Haziran 1826’da matbaası bir grup gencin saldırısına uğrayıp yıkıldı. Ancak bu olay halk arasında daha fazla tanınmasına ve görüşlerinin yaygınlık kazanmasına yol açtı. 1828’de York temsilcisi olarak Yukarı Kanada Yasama Meclisi’ne girdi. Yönetime yönelttiği sert eleştiriler yüzünden muhafazakâr çoğunluk tarafından altı kez meclisten atıldı ve her seferinde halk tarafından yeniden seçilerek meclise döndü. Üyesi olduğu Reform Partisi’nin 1834’te çoğunluğu elde etmesinden sonra meclisin etkili bir üyesi haline geldi. 1835’te York’un ilk belediye başkanı oldu. Aynı yıl halkın reform isteklerini içeren bir raporun düzenlenmesine öncülük etti. Seçimle işbaşına gelecek ve çoğunluğu temsil edecek bir hükümetin kurulmasını, kişi özgürlüklerinin tanınmasını, bağımsız mahkemeler kurulmasını ve Anglikan Kilisesi’nin ayrıcalıklarına son verilmesini istedi. Aşağı Kanada (Quebec) Eyaleti’nde reform hareketine önderlik eden Louis Joseph Papi-neau ile görüşerek bir güç birliği oluşturulmasını sağladı. Ancak yeni genel vali Francis Bond Head ile Muhafazakârların kendisine yönelttiği ağır suçlama kampanyasının genç göçmen kitlesini etkilemesi yüzünden 1836 seçimlerinde milletvekili seçilemedi.
Bu yenilgi üzerine daha sertleşerek Reform Partisi’nin radikal kanadının öncüsü haline gelen Mackenzie, 4 Temmuz 1836’da Constitutiorı (Anayasa) adıyla yeni bir gazete yayımlamaya başladı. Yoğunlaşan iktisadi bunalımla birlikte özellikle köylerde büyük destek kazandı. 1837 yazında kitle gösterileri düzenledi. ABD Anayasası’ndan esinlenerek bir anayasa taslağı hazırladı ve silahlı bir ayaklanmayı yönetmek üzere hazırlık komiteleri kurdu. Bu sırada Aşağı Kanada’da ayaklanma başlayınca, İngiliz genel valisi kralcı milisleri harekete geçirerek henüz yeterli örgütlenme düzeyine ulaşmamış olan Mackenzie yandaşlarını kısa sürede dağıttı. Bunun üzerine ABD’ye kaçan Mackenzie, Niagara Nehri üzerinde bulunan Navy Adası’na sığınarak geçici bir hükümet kurduğunu ilan etti. Sınırda giriştiği sızma hareketleri ABD ile Kanada arasındaki ilişkilerin gerginleşmesine yol açtı. ABD hükümeti tarafından 1839’da tarafsızlık yasalarını çiğnediği gerekçesiyle 12 ay hapse mahkûm edildi. Daha sonra gazetecilikle uğraşarak güçlükler içinde geçimini sağlamaya çalıştı. Birleşik Kanada Eyaleti adıyla 1840’ta birleştirilen Aşağı ve Yukarı Kanada’ya 1848’de yürütme erkinin seçimle belirlendiği ve çoğunluğu temsil eden bir yasama organına karşı sorumlu olduğu “sorumlu hükümet” kurma hakkı verilmesinin ertesi yılı genel af çıkarılması üzerine ülkesine döndü. 1851’de Haldimand milletvekili olarak Birleşik Kanada Eyaleti Yasama Meclisi’ne girdi. Ancak büyük iş çevreleriyle işbirliği yapıp Ingilizler’e karşı ılımlı bir tutum benimseyen Reform Partisi’nin çoğunluğa sahip liberal kanadıyla uyuşa-madığından etkili olamadı. 1858’de siyasetten çekildi.
Jeffersoncu demokrasi anlayışına sonuna kadar bağlı kalan Mackenzie, giriştiği ayaklanmayla Kanada’da değişim yolunu açmış, görüş ve tutumlarıyla Kanada’nın siyasi yaşamında derin izler bırakmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi