ALLPORT, Gordon Willard (1897-1967)
ABDİi psikolog. “İşlevsel özerklik” kavramına dayanan bir kişilik kuramı geliştirmiştir.
11 Kasım 1897’de Indiana Eyaleti’ndeki Montezuma’da doğdu. 1924’te sosyal bilimler dalında ders vermek üzere Harvard Üniversitesi’ne girdi. 1930’da aynı üniversitede psikoloji profesörü oldu. Yaşamının son yıllarında sosyal ahlak dersleri verdi. 9 Ekim 1967’de Massachusetts Eyaleti’nde Cambridge’de öldü.
Kişilik
Allport, kişilik kuramına ilişkin tezlerini 1937’de yazdığı Personality: A Psychological Interpretation (“Kişilik Konusunda Psikolojik Bir Yorum”) adlı kitabında ortaya koydu. Burada benimsenen yöntem, kişilerin uydukları genel psikoloji yasalarını incelemekten çok (nomotetik yaklaşım), kişiler arasındaki farklılıkları vurgulayıp, kişinin kendine özgü bir birey olarak uyduğu kural ve yasaları saptamaktır (idiografik yaklaşım). Bu yaklaşımın ABD’deki diğer temsilcisi Kurt Lewin’dir.
Allport’a göre kişilik, bireyin çevresiyle olan kendine özgü uyumunu belirleyen ruhsal-fiziksel sistemlerin dinamik bir bütünüdür. Dar anlamda kişilik, bireyin “kendine özgülüğü” olarak tanımlanabilir. Allport’un kişilik kuramı, kişilik yapısını oluşturan kişisel özellikler üzerine kurulmuştur. Güdülerin ve alışkanlıkların bir bileşimi olan kişisel özellikler insan davranışlarının belirleyici öğeleridir. Allport, insan davranışlarını açıklayabilmek için genetik etkenlerin yetersiz kaldığım savunur. Kalıtım, doğal refleksler ve doğal dürtüler daha çok çocukların davranış biçimlerini açıklayan olgular olarak görülmelidir. Yetişkinlerdeki davranış biçimleri ise çevre, koşullar, öğrenim, deneyim gibi öğelerce belirlenir.
“İşlevsel özerklik”
Allport, sonradan kazanılan davranış biçimlerine ilişkin tezini “işlevsel özerklik” kavramına dayandırmıştır. Buna göre, yetişkinlerdeki güdülenmeler çocukluktaki dürtülerden hareketle doğup gelişir, ancak zamanla bunlardan kopup bağımsızlaşır. Davranışlar, belirli bir zamanda etkili olan etkenler bütünü tarafından oluşturulur. Yetişkin davranışı çocukluktaki davranışlara uzatılabilse de, çocukluk ve yetişkinlik arasındaki bağ kopmuştur. Geçmiş ile bugün arasındaki bağın “işlevsel” değil, “tarihsel” olduğunu ileri süren Allport, bu konuda Lewin ile birleşmektedir.
Allport, “işlevsel özerklik” kavramının bir uzantısı olarak incelemelerini bireyin “kişiselleşmesi” üzerinde yoğunlaştırdı. 1955’te yayımladığı Becoming (“Oluşum”) adlı yapıtında yetişkin kişilikte “kendine özgülük” ve “bireysellik” üzerinde durdu.
Allport, Edward Spranger’in kişilik tiplerine dayanarak, kişilik değerlerini ölçmeye yarayan bir yöntem de geliştirmiştir. “Allport-Vernon-Lindzey Değerler İncelemesi” olarak adlandırdığı bu yöntemiyle, kişilik farklılıklarını vurgulayan “ idiografik yaklaşım” m, ölçme tekniklerine başvurmayı engellemediğini göstermek istemiştir.
Allport’un psikolojiye getirdiği “işlevsel özerklik” kavramı, bireyin davranışını çevresiyle açıklayan Davranışçı Okul tarafından kabul görmüştür. Öte yandan, çocukluk ve yetişkinlik arasında bir kopukluk olduğunu ileri sürmesi nedeniyle, özellikle Freud-cular tarafından eleştirilmiştir.
• YAPITLAR: A Study of Values (P.E.Vernon ile), 1931, (“Değerler Üzerine Bir Çalışma”); Personality: A Psychological Interpretation, 1937, (“Kişilik Konusunda Psikolojik Bir Yorum”); The Nature of Prejudice, 1954, (“Önyargının Doğası”); Becoming, 1954, (“Oluşum”); Pattern and Growth in Personality, 1961, (“Kişilik Gelişiminde Modeller”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi