Althusser’de İdeoloji Kavramı
İdeoloji Althusser’in sosyal formasyonları açıklamakta kullandığı üç düzeyden—ekonomik, politik, ideolojik—biridir. Althusser’e göre, ideoloji ekonomik pratiğin bir uzantısı değildir, ideolojiler insanların maddi varlık koşullarının çarpıtılmış bir biçimde zihinde tasarlanmasından ibaret değildir; ideolojinin kendi varoluşu da maddidir, ideoloji toplumun somut pratikleri içinde maddi bir nesne olarak oluşur. Althusser böylece “yansıma teorisi” olarak adlandırılan ve nesnelerin bilgisiyle kendileri arasında doğrudan bir yansıma ilişkisi kuran anlayışa karşı çıkar. Althusser’e göre, nesnenin kendisiyle bilgisi arasında bir fark vardır ve bu fark ideolojinin özerk bir alan olarak belirmesinin nedenlerinden biridir.
Althusser, Marx’m Engels ile birlikte yazdığı Die Deutsche Ideologie (Alman ideolojisi) adlı kitabında ortaya koyduğu ideoloji tanımının pozitivist olduğunu iddia eder. Bu kitabında ideolojilerin toplumdaki maddi yaşam ilişkilerinden kaynaklandığını ve bir dönemin egemen ideolojisinin o dönemdeki egemen sınıfın ideolojisi olduğunu savunan Marx’ı eleştirir. Althusser öte yandan, ideolojinin sonsuz olduğunu ileri sürerek tarihselciliğe (historisizm) de karşı çıkar. Ona göre ideolojinin tarihi yoktur, ideoloji sosyalist bir toplumda da varlığını sürdürecektir.
Althusser ideolojinin üretildiği temel işleyişler olarak devletin ideolojik aygıtlarım ele alır. Din, eğitim, aile, hukuk, siyaset, sendikacılık, kitle iletişimi, kültür gibi alanlarda etkilerini gösteren ideolojik aygıtlar toplumdaki üretim ilişkilerinin yeniden-üretimini sağlar ve belirli bir ideolojiyi yaygınlaştırır. Althusser ideolojinin üretiminde etkili olan aygıtları inceleyerek bu alandaki incelemelere önemli bir katkıda bulunmuştur; ancak bu aygıtları devlet aygıtları olarak değerlendirmiş, ideolojinin üretildiği I toplumsal pratik ve kurumlara yeterince önem vermemiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi