ARNAULD, Antoine (1612-1694)
Fransız tanrıbilimci. Jansenci Okul’ un ileri gelenlerindendir.
6 Şubat 1612’de Paris’te doğdu, 8 Ağustos 1694’te Liege’de öldü. Kimi kaynaklarda ölüm yeri Brüksel olarak verilir. Öteden beri Jansencilik’e yakınlığı ile bilinen seçkin bir ailenin yirmi çocuğundan biriydi. Babası tanınmış bir avukattı. Aile yakınları olan bir rahibin etkisiyle küçük yaşta din öğrenimine başladı. İyi bir tanrıbilim eğitimi gördükten sonra 1641’de papaz oldu ve tanrıbilim doktorası aldı. 1643’te Sorbonne Üniversitesi’ne kabul edildi. O yıl çıkan Frequente commurıion adlı kitabı Cizvitler’in yumuşak ve hoşgörülü ahlakıyla uyuşmadığı için, büyük tepkiyle karşılandı. Tepkiler büyüyünce bir süre saklanmak zorunda kaldı.
1656’da Cizvitler’in kimi görüşlerine yaklaştığını ileri süren Jansenciler tarafından Sorbonne Üniversi-tesi’nden kovuldu. 1669’da Protestanlık’a karşı Katolik ilkelerini savunmasına karşın Paris başpiskopo-sunca suçlanan Arnauld, Kral XVI. Louis’nin de baskılarıyla 1679’da Paris’ten Belçika’ya göç etti. Sığınacak bir yer bulmak umuduyla değişik illeri dolaştı, geçim sıkıntısı, hastalık çekmesine karşm düşüncelerini savunmaktan vazgeçmedi, yokluk içinde öldü.
Augustinus’un doğuştan günahlılık düşüncesini benimseyen ve sert din kuralları getiren Jansenci Okul’a bağlı olan Arnauld, Descartes’ın“Meditatıons” unu eleştirmişse de, kimi konularda, ona özenmiştir. Özellikle tanrıbilimi felsefeden ayrı bir çalışma alanı olarak görmesi, Descartes’m etkisiyledir. Arnauld felsefede akılcı bir yöntemin uygulanmasından, dinde ise inanmaya önem verilmesinden yana olan bir görüşü savunmuştur.
Felsefe alanındaki incelemelerinin en önemlisi 1662’de Nicole Pierre ile ortaklaşa yazdığı La Logi-que, ou l’art de Penser adlı yapıtıdır. Formel mantığı irdelemekten çok, yöntem üzerine bir başvuru kitabı niteliği taşıyan bu yapıt, ruhun başlıca işlevlerine göre, dört bölümden oluşmuştur:
- Düşünceler,
- Yargı,
- Akılyürütme,
- Yöntem.
Düşünceleri, değişik açılardan, konu ayrımlarına, niteliğine, kaynaklarına ve başlıca özelliklerine göre incelemiştir. Arnauld, bu yapıtında Descartesçı bir yaklaşım getirmiş; “açık ve seçik düşünceler” kuramını geliştirerek Pyrrhonculuk’tan sıyrılmış bir bilimselliğe varmaya çalışmıştır.
Yöntem konusunda, Descartes’ın çözümleme ve bireşim kuralına bağlıdır.
Metafizikte de Descartes felsefesinin izindedir. Ancak Arnauld, bu okula bağlı kalan Malebranche’m savına ters düşen, bir dış evreni algılama kuramı öne sürmüştür. Bu konuyla ilgili düşüncelerini, Des Vrais et des fausses idees contre ce qu’enseigne l’auteur de la recherche de la Verite adlı yapıtının savunma bölümünde Malebranche’a yazdığı mektuplarla dile getirmiştir.
Düşüncelerin kaynağı, algılama yeteneği taşıyan ruhla dış evrende bulunan nesneler arasında kurulan bağlantıdır. Bu bağlantıyı sağlayan güç de, Tanrı’nın, nesneleri doğrudan doğruya kavrama yetisi verdiği ruhtur. Dış evrende bulunan nesneleri, onların imgeleri yoluyla algılama olanağı yoktur, çünkü imgeler açıkça görünmez. Bu nedenle onları bilmek de söz konusu değildir.
Arnauld, çeşitli yapıtlarında Malebranche’ın “her şeyi Tanrı’da görme” kuramını da eleştirmiştir. Ya doğada bulunan her şey tanrısal düşüncenin o nesnede yansımasıdır (ki buna Malebranche da karşıdır); ya da tüm nesnelerin çok kolay bir biçimde kavranabilir bir uzamın içinde algılandığı doğrudur.
Arnauld, deneysel olarak ruhun, Tanrı tarafından verilen düşünme yeteneği aracılığıyla, tasarımlı düşünceler olmadan ve hiçbir araç kullanmadan da evrendeki nesneleri kavrayabileceğine inanır, insanların Tanrı’da zorunlu ve değişmez olan gerçekleri bile görmediğini her şeyi akılyürütme ve karşılaştırmalarla kavradığını anlatır. Böylece, akılcıların doğuştan varlığına inandıkları ilk ilkeleri, bir zihin işlevi varsayar.
Jansenciler’in son sınırına vardırdıkları akılcılık, Arnauld’da gizemcilikle karışır.
Arnauld, kendinden sonra gelenleri uzun süre etkilemiş, özellikle evrendeki nesneleri kavrama konusundaki düşünceleriyle Thomas Reid ve Iskoçya Okulu’nun öncüsü olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Frequente Communion, 1643, (“Sık Sık Yapılan Tören”); La Logique, ou l’art de Penser, 1662, (“Mantık ya da Düşünme Sanatı”); Des Vrais et des fausses idees contre ce qu’enseigne, l”auteur de la recherche de la Verite, 1683, (“Gerçekliği Araştıran Yazarın Öğretisine Karşı Doğru ve Yanlış Düşünceler”); Oeuvres (Ö.S.), 43 cilt, 1775, (“Toplu Yapıtlar”); Oeuvres philosophiques d’Arnauld, (ö.s.), J. Simon (der.), 1843, (“Felsefe Yapıtları”).
• KAYNAKLAR: N. Abbagnano, Storia Della Filosofia, 1967; G. Sebba, Bibliographia Cartesiana: A Critical Guide to the Descartes Literatüre 1800-1960, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi