AUNG SAN (1914-1947)
Birmanyalı milliyetçi önder. Birmanya’nın bağımsızlığı için mücadele etmiştir.
Natmauk’da doğdu. İngilizler’in, 1886’da Birmanya’yı (Burma-Myanmar) işgaline karşı mücadele etmiş lir aileden geliyordu. Rangoon Üniversitesi’nde okuduğu yıllarda öğrenci birliği sekreteri oldu. 1936’da, U Nu ile birlikte İngiliz profesörlerin davranışlarını protesto etmek için başlatılan öğrenci boykotuna önderlik etti. 1937’de İngiliz hükümeti, Birmanya’yı Hindistan’dan ayırdı. Bir yıl sonra üniversite eğitimini tamamlayan Aung San, Thakin hareketi olarak adlandırılan devrimci Doboma Asi-ayone (Burmaklar Derneği) içinde çalışmaya başladı ve 1939’da örgütün genel sekreteri oldu.
Kısa bir süre sonra hükümete karşı eylemleri nedeniyle örgüt kapatıldı ve Aung San için tutuklama emri çıktı. Çin’e giden Aung San, buradaki radikal gruplarla ilişki kurdu. Bu arada, Japonlar’la da görüşerek onlardan yardım teklifi ve bağımsızlık sözü aldı. Bunun üzerine gizlice ülkesine dönerek seçtiği yirmi dokuz arkadaşı ile birlikte Japonya’ya gitti ve orada “Otuz Yoldaş” adı altında askeri eğitim gördü. Japon birlikleri Bangkok’a ulaştıktan sonra Aung San, Burma Bağımsızlık Ordusu’nun kurulduğunu açıkladı. Bir süre sonra Bağımsızlık Ordusu içinde, Japon-lar’ın bağımsızlık vermeyeceği konusunda kuşkular doğmaya başladı. Bu durumdan tedirgin olan Japon-lar, Bağımsızlık Ordusu’nu feshederek yine Aung San’ın komutanlığında Burma Savunma Ordusu adlı daha küçük bir ordu kurdular. 1943’te savaşın gidişinin değişmesi üzerine Japonlar, Ba Maw’ın başkanlığında kukla bir hükümet oluşturdular.
Aung San, savunma bakanı olarak olarak hükümette yer aldı. Hükümetin varlığına karşın ülkeyi Japon ordusu yönetiyordu. Aung San, 1945’te Güney Doğu Asya müttefik orduları komutanı Lord Mount-batten ile ilişki kurdu ve birkaç ay sonra ordusuyla birlikte İngiliz saflarına geçti. Rangoon’un kurtuluşundan sonra tüm milliyetçi örgütler Anti-Faşist Halk Kurtuluş Ordusu adı altında birleştiler. Lord Mountbatten, askeri yönetimin başına General Hubert Rance’ı atadı.
Savaş bittikten sonra, Rance görevden alınarak eski İngiliz genel valisinin başkanlığında muhafazakâr siyaset adamlarından oluşan bir hükümet kuruldu. Yeni hükümet, Aung San için tutuklama emri çıkarınca, halk ayaklanma hazırlığına başladı. Bunun üzerine İngiliz hükümeti genel valiyi geri çekerek yerine ordudan emekliye ayrılmış olan Rance’ı gönderdi. Rance, Aung San’ın da dahil olduğu yeni bir hükümet kurdu ve yönetimin Birmanyalılar’a bırakılması konusunda görüşmeler başladı. Ocak 1947’de Londra’da sonuçlanan tartışmalarla İngiltere Başbakanı Clement Attlee, Birmanya’nın bağımsızlığını kabul etti. Aung San, bir yıl içinde bağımsızlığın verileceğini açıkladı. Kurucu Meclis için 1947’de yapılan seçimlerde Anti-Faşist Halk Kurtuluş Ordusu, 202 üyelikten 196’sını kazandı. Ama örgüt içinde görüş ayrılıkları ortaya çıktı. Komünistler ve muhafazakârlar antlaşmayı yeterli görmeyerek örgütten çekildiler. Aung San, 19 Temmuz 1947’de içlerinde kardeşinin de bulunduğu hükümet üyesi altı kişiyle birlikte silahlı kişilerce öldürüldü. Olaydan sonra eski başbakanlardan muhafazakâr eğilimli U Saw, suikastı planladığı gerekçesiyle idam edildi.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi