ATTLEE, Clement Richard (1883-1967)
İngiltere başbakanı. 1945-1951 arasında birçok toplumsal reform gerçekleştirdi.
Londra yakınındaki Putney’de doğdu, Westminster’de öldü. Babası tanınmış bir hukukçu, annesi kültürlü bir kadındı. Attlee, Oxford Universitesi’nde hukuk okuduktan sonra, bir süre avukatlık yaptı, 1913-1923 arasında London School of Economics’de ders verdi. Askerde bulunduğu I. Dünya Savaşı dönemi dışında, 1907’den 1922’ye değin Londra’nın yoksul East End bölgesinde oturdu. 1907’de sosyalist bir topluluk olan Fabian Society’ye, 1908’de Bağımsız İşçi Partisi’ne üye oldu. 1919’da Stepney ilçesinin ilk İşçi Partili belediye başkanı oldu. 1922’de Limehou-se’dan milletvekili seçildi.
Haziran 1924’te Ramsay Mac Donald başkanlığında kurulan ve Kasım’a kadar süren ilk işçi Partisi hükümetinde müsteşarlık 1929-1931 arasındaki ikinci Mac Donald hükümetinde de bakanlık yaptı.
Ekim 1931’de Mac Donald, Muhafazakârlar ile Liberaller’den oluşan bir koalisyon hükümeti kurunca İşçi Partisi’nin çoğunluğu buna karşı çıktı. Attlee hükümetten ayrıldı. Koalisyon yanlıları İşçi Partisi’n-den çıkarıldılar. Attlee, George Lansbury başkanlı-
ğındaki İşçi Partisi’nin Meclis Grup Başkanı oldu. 1935’te Lansbury’nin yerine başkanlığa seçildi.
Attlee, 1939’da İngiltere’nin Almanya’ya savaş ilan etmesini onaylamakla birlikte, Neville Chamber-lain hükümetinde görev almayı reddetti. 1940’ta İşçi Partisi’ne destek vermemesi yüzünden Chamberlain başbakanlığı Winston Churchill’e bıraktı. Muhafazakâr Parti ile İşçi Partisi’nden oluşan, Churchill başkanlığındaki koalisyon hükümetinde Attlee, Savunma Bakanlığı’nı üstlendi ve 1942’de Başbakan Yardımcısı oldu.
1945’te, İşçi Partisi koalisyondan çekildi ve seçimlerde Avam Kamarası’ndaki 640 sandalyenin 388’ini aldı. Böylece Attlee, ChurchilPin yerine başbakan oldu. Müttefikler’in son barış konferansı olan ve 17 Temmuz’dan 2 Ağustos’a değin süren Potsdam Konferansı’nda Attlee, 28 Temmuz’dan sonra ChurchilPin yerine geçti.
Attlee başkanlığıdaki yeni hükümet, geniş bir kamulaştırma programı benimsedi. Savaştan çok zarar gören İngiliz ekonomisini onarmak amacıyla ekonomide “kemerleri sıkma” politikası kabul edildi. 1946’da parlamento, 1927’de konmuş olan, bazı grevleri yasadışı ilan eden ve sendikaların siyasal çalışmalar yapmalarını engelleyen yasayı kaldırdı. Bank of England kamulaştırıldı. Daha sonra, toplumsal güvenliği daha geniş kitlelere yaymayı amaçlayan Sosyal Sigorta Yasası ile, herkese parasız sağlık hizmetleri götürmeyi öngören Ulusal Sağlık Hizmeti Yasası parlamentodan geçti. 1947’de kömür madenleri, demiryolları, sivil havayolları, telgraf hizmetleri kamulaştırıldı. 1949’da ağır sanayinin (demir ve çelik sanayii) kamulaştırılması parlamentodan geçti, ama bu yasa 1951’den önce uygulanamadı.
Bu dönemde İngiliz ekonomisi büyük bir bunalım içindeydi. 1946’da dışsatımının düşüklüğü ve dünyadaki buğday kıtlığı yüzünden ekmek vesikaya bağlandı. Hızla düşen dışsatımı karşılamak ve büyüyen dış ticaret açığını gidermek amacıyla hükümet, 1949’da İngiliz Lirası’nın değerini 4.03 dolardan 2.80 dolara düşürdü.
Attlee, dış politikada ABD’ye bağlı kaldı. 1949’da NATO’ya ve Avrupa Konseyi’ne girdi. Ayrıca onun döneminde Hindistan, Burma ve Seylan bağımsızlıklarını kazandılar.
1950’de yapılan genel seçimleri, İşçi Partisi küçük bir farkla kazandı. 1950’de başlayan Kore savaşında İngiltere, ABD’nin yanında yer aldı. Hükümet, Birleşmiş Milletler’in Kore’ye gönderdiği silahlı güce asker vererek, savunma harcamalarım artırdı: Ancak, Harold Wilson ile Aneurin Bevan adlı bakanların, savunmaya, sosyal hizmetlere göre öncelik verilmesini protesto ederek istifa etmeleri üzerine, Attlee’nin durumu da sarsıldı.
1951’de yapılan seçimde İşçi Partisi azınlığa düştü. Winston Churchill yeniden başbakan oldu. Sol kanattan gelen muhalefete rağmen Attlee, 1955’e değin parti başkanlığında kaldı. Bu tarihte kendisine kontluk verildi. Başbakanlığı boyunca reformist bir politika uygulamıştır.
• YAPITLAR: As it Happened, 1954, (“Olduğu Gibi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi