GESNER, Conrad (1516-1565)
İsviçreli doğabilimci ve hekim. Bibliyografyanın kurucusu, bitkibilimi ve hayvanbilim dallarının öncüsüdür.
Conrad (Konrad) Gesner, 26 Mart 1516’da Zürih’te doğdu, 13 Aralık 1565’te aynı kentte öldü. Öğreniminin ilk yıllarında, Yunan ve Roma klasiklerini okuma ve kavramadaki başarısıyla öğretmenlerinin ilgisini çekti. Yoksul bir kürkçü olan babasının 1531’de Kappel Savaşı’nda öldürülmesinden sonra
koruyuculuğunu üstlenen üç öğretmeninin ortak destekleriyle önce Strassburg’da Fabricius Capito’nun (1478-1541) yanında klasik eğitimini tamamladı ardından, Bourges, Paris ve Basel’de fen ve tıp öğrenimi gördü. 1537’de Lausanne Akademisi’nde Yunanca profesörlüğüne getirildi. 1541’de tıp doktorasını tamamladıktan sonra Zürih’e yerleşti ve bu kentin başhekimliğine atandığı yıl olan 1554’e değin hekimlikle Collegium Caroliunum’daki Aristoteles fiziği konulu derslerini birlikte yürüttü. 21 yaşında yazdığı Yunanca-Latince sözlüğüyle başlayan üretkenliğini bir kolera salgınında yaşamını yitirinceye değin sürdürebilen Gesner, yetmiş dolayında kitabın yazarlığı ya da yayımcılığının yanı sıra bir müzenin kuruculuğunu da yapmıştır.
Gesner’in ilk büyük yapıtı, 1545’te yayımladığı ve “bibliyografyanın kurucusu” olarak anılmasını sağlayan Bibliotheca universalis’dir (“Evrensel Kitaplık”). Kendi türünün ilk örneği olan bu kitap, yaklaşık 1800 yazarın yaşamına ve yapıtlarına ilişkin oldukça ayrıntılı bilgileri kapsamaktaydı. Gesner Bibliotheca’nın ardından, o güne değin derlenmiş bütün bilgileri 21 başlık altında toplamayı amaçlayan Pandecteurum sive Partitionum universalium Conradi Gesneri lihri (“Conrad Gesner’in Dünya Ansiklopedisi”) adlı ansiklopediyi yazmaya girişti. İlk 19 kitabı 1548’de yayımlanan bu yapıtının 21. kitabı da ertesi yıl yayımlanmış, tıp bilgilerini konu edinen 20. kitabı ise tamamlanmamıştır.
Bir de filoloji kitabı yazan Gesner, asıl ününü doğa bilimlerine ilişkin çalışmalarıyla kazandı. 1551’de hayvan türleri, fizyolojisi ve patolojisi konusunda, gözleme dayalı bilgilerin yanı sıra söylencelere de yer veren 5 ciltlik Historiae animalium (“Hayvanlar Tarihi”) adlı ünlü yapıtının dört ayaklı memelileri içeren ilk cildini yayımladı. Bu yapıtın, yumurtayla üreyen dört ayaklılar, kuşlar ve suda yaşayan hayvanlarla ilgili ciltleri de 1556’ya değin yayımlanabilmiş, sürüngenleri konu edinen son cildinin yayımlanması ise ölümünden sonra gerçekleştirilebilmiştir. Benzeri bir çalışmayı bitkiler için de tasarlayan Gesner, büyük bir bölümü Alpler ve Adriyatik kıyılarındaki gezileri sırasında derlediği bilgileri kapsayan bu çalışmasını tamamlayamadı, ancak arkasında kendisinden sonraki bitkibilim araştırmalarına kaynaklık edecek değerli veriler bıraktı.
• YAPITLAR (başlıca): Bibliotheca universalis, 1545, (“Evrensel Kitaplık”); Pandectarum sive partitionum universalium Conradi Gesneri libri XXI, 1548-1549, (“Conrad Gesner’in Dünya Ansiklopedisi”); Historiae animalium, 1551-1556, (“Hayvanlar Tarihi”); Mithridates; De diffe-rentis liquis, 1555, (“Değişik Diller”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi