GUEVARA, Ernesto [Che] (1928-1967)
Arjantin asıllı Kübalı siyaset ve eylem adamı. Başta Küba olmak üzere birçok Latin Amerika ülkesinde devrimci eylemlere girişmiş, kır gerillası akımının öncülüğünü yapmıştır.
Ernesto Guevara de la Serna’nın takma adı, herkese Arjantin argosunda “hey, sen-ahbap” anlamına gelen “Che” dediği için, sonradan Kübalı arkadaşlarınca verilmiştir. 24 Temmuz 1928’de Arjantin’in Rossario kentinde doğdu, 8 Ekim 1967’de Bolivya’da Fligueras yakınlarında öldü. İrlanda asıllı, mimar ve inşaat mühendisi Ernesto Rafael Guevara Lynch ile Celia de la Serna’nın beş çocuğundan en büyüğüdür. Ailesi Katolik olmakla birlikte, pek dindar değildi. Küçük yaşta astıma tutulduğu için ailesi önce Buenos Aires’e daha sonra da Cordoba’daki dağlık Alta Gracia kentine taşındı.
Gençlik yılları
İlk ve ortaokulu Cordoba’da bitirdi. Daha sonra Dean Funes Lisesi’ne devam etti. Okulda İngilizce, evde de annesinden Fransızca öğrendi. Bu arada, tarih ve toplumbilim kitapları okuyarak kendisini geliştirdi. Şilili şair Pablo Neruda’dan etkilendi. 14 yaşındayken Demokratik Birlik Partisi’nin (Partido Union Democratica) gençlik koluna girerek Juan Peron taraftarlarına karşı sokak kavgalarına katıldı. Maddi durumu bozulan ailesi 1944’te Buenos Aires’e göçünce, lise öğrenimini bu kentte tamamladı. Daha sonra, Buenos Aires Üniversitesi’nin Tıp Fakültesi’ne girdi. Son sınıf öğrencisiyken, öğrenimine bir yıl ara vererek, bir arkadaşıyla birlikte hemen hemen tüm Güney Amerika’yı gezdi. Bu gezisi sırasında Latin Amerika ülkelerinin siyasi ve toplumsal koşullarım inceleme ve bu ülke halklarını yakından tanıma fırsatı buldu. 1953’te Arjantin’e dönen Guevara, hemen askere çağrıldıysa da astımı nedeniyle çürüğe ayrıldı. Bunun üzerine üniversiteye döndü ve Mart 1953’te tıp öğrenimini tamamladı.
Doktor olduktan sonra, Venezüella’daki bir cüzam kolonisinde çalışmak üzere Arjantin’den ayrıldı. Ancak yolculuğu sırasında tanıştığı avukat Ricardo Rojo, onu Guatemala’ya giderek başkan Jacobo Arbenz Guzman’ın toplumsal dönüşüm hareketine katılmaya ikna etti. Guevara, 1953-1954 yıllarında bu ülkede gerçekleştirilmeye çalışılan toprak reformunda küçük bir deneticilik görevi yaptı. Aynı dönemde Mandst düşünceleri benimsedi ve ABD yönetiminin Latin Amerika ülkelerine karşı izlediği müdahaleci politikaları sert bir biçimde eleştirmeye başladı. Arbenz Guzman’ın 1954’te CIA tarafından desteklenen bir darbe sonucu devrilmesi üzerine bir direniş hareketi örgütlemeye kalkıştıysa da başarılı olamadı ve Arjantin Büyükelçiliği’ne sığınmak zorunda kaldı.
Küba Devrimi için mücadelesi
Daha sonra Meksika’ya gitti. Orada Fidel Castro ve kardeşi Raul Castro’nun da aralarında bulunduğu Kübalı siyasi sürgünlerle arkadaş oldu ve 26 Temmuz
Eylemi adını taşıyan Küba devrimci hareketine katıldı. Mayıs 1955’te Perulu devrimci Hilda Gadea ile
evlendi. Guevara’nın kısa bir süre sonra boşanmayla sonuçlanan bu evliliğinden bir kızı oldu. Guevara, Kübalı devrimcilerin gerilla eğitimlerine katıldı, ayrıca gerillaların doktorluğunu yaptı. Aralık 1956’da Granma yatıyla Küba’nın Oriente Eyaleti’nin güney kıyılarına yapılan çıkarmaya katıldı ve Batista kuvvetleriyle çatıştıktan sonra sağ kalarak Sierra Maestra’ya sığmabilen 12 kişinin arasında yer aldı.
Guevara, iki yıl süren gerilla savaşı boyunca, Castro’nun haber alma işlerinin sorumlusu, başdanışmanı ve yardımcısı oldu. Devrim ordusunda Castro ile birlikte en yüksek rütbe olan binbaşılığa (coman-dante) yükseltildi. Dağda bir silah imalathanesi, bir fırın, bir ayakkabı yapım yeri, bir radyo verici istasyonu kurdu; birçok eğitim merkezi açtı. Komuta ettiği birlikler hiçbir zaman birkaç yüz kişiyi geçmemiş olmakla birlikte, halk tarafından desteklenmeleri sayesinde Batista’nm askerlerine karşı çeşitli başarılar kazandı ve onları Santa Clara’da kesin bir yenilgiye uğrattı. Küba Devrimi’nin Ocak 1959’da başarıya ulaşmasından sonra Havana’nın La Çabana kalesi komutanlığına getirildi.
Küba’ya yaptığı hizmetler
Guevara 10 Şubat 1959’da Küba’ya yaptığı hizmetlerinden dolayı Bakanlar Kurulu kararıyla Küba yurttaşlığına alındı. Bu sırada, sekreterliğini yapan ve eskiden öğretmen olan Aleida Marsh’la evlendi. Bu evlilikten 4 çocuğu oldu. 1959 yazında, Avrupa, Afrika ve Asya’daki bağlantısız ülkelere giderek, Küba adına ticaret sözleşmeleri imzaladı. Ekim 1959’da Ulusal Tarım Reformu Enstitüsü’nün (IN-RA) sanayii bölümünün başına getirildi. Kasım 1959’da da Küba’nın iktisat politikasını yönlendiren en yüksek organ olan Ulusal Banka’nm (Merkez Bankası) başkanlığına atandı. Bir yandan da, Küba’da sosyalist insanın yetiştirilmesi ve sivil milis gücünün eğitilmesi sorunlarıyla uğraşan Guevara, bu konularda birçok kitap ve yazı yazdı.
1960’ta sosyalist ülkelerle imzaladığı ticaret antlaşmalarıyla Küba şekeri karşılığında bu ülkelerden ham petrol ve makine almayı sağladı. Şubat 1961’de Küba’da yeni kurulan sanayi bakanlığının başına getirildi. Bu görevindeyken, dört yıllık bir sanayileşme planı hazırladı. Yurt dışına kaçmış olan Castro aleyhtarı Kübalılar’m, Nisan 1961’de ABD desteğinde giriştikleri Domuzlar Körfezi Çıkarması sırasında ise geçici olarak askeri görevine döndü.
Ağustos 1961’de, ABD Başkanı J.F. Kennedy’ nin, Latin Amerika’ya yardım programı uygulamasını düzenlemek üzere, Uruguay’ın Punta del Este kentinde toplanan konferansa Küba başdelegesi olarak katıldı. Şubat 1962’de Cumhurbaşkanı Dorticos ve Toprak Reformu Enstitüsü başkanı Rodriguez’le birlikte, Küba ekonomisini yönlendirmek üzere yüksek yetkilerle donatılmış üç kişilik bir kurulda yer aldı. 1962 ilkbaharında, Sosyalist Halk Partisi’nin yerine kurulan Bütünlenmiş Devrimci Örgütler’in 25 kişilik yönetim kuruluna girdi.
Küba’dan ayrılması
Ekim 1962’de, SSCB’nin Küba’ya füze rampaları yerleştirmesi nedeniyle ABD ile SSCB arasındaki ilişkilerin gerginleştiği bunalım sırasında savunma işlerine bakmak üzere geçici olarak sanayi bakanlığından ayrıldı. Aynı yılın sonunda verdiği bir söylevde, hükümetinin, Küba Devrimi’ni dünyanın neresinde gerekiyorsa, oraya taşıyacağını söyledi. Küba’daki görevlerinin yanı sıra öbür Latin Amerika ülkelerine geziler yapan Guevara, buralarda devrimci eylemler örgütlenmesi gereğine inanarak Eylül 1965’te Küba’ daki tüm görevlerinden istifa etti.
İki yıl sessizlikten sonra Nisan 1967’de Latin Amerika’daki bir gerilla üssünden Üç Kıta Halkları Dayanışma Örgütü ’niin Havana’daki konferansına gönderdiği “iki, üç ve daha nice Vietnamlar yaratın!” mesajı onun sağ olduğunu ve devrimci eylem içinde bulunduğunu gösterdi. Bundan birkaç ay sonra, Guevara’nın Bolivya’da olduğu ve yönetimi devirmeyi amaçlayan gerilla eylemleri yürüttüğü anlaşıldı. Bir süre sonra Doğu And Dağları’nda Bolivya ordu birlikleri tarafından yakalanan Guevara Ekim 1967’de askerler tarafından öldürüldü.
Guevara, Küba Devrimi’nin deneylerinden yola çıkarak Amerika kıtasının azgelişmiş ülkelerinde yürütülecek devrim mücadelesinin yöntemleri ve ilkelerine ilişkin bazı genel sonuçlara varmıştır. Bu sonuçlardan birincisi, halk güçlerinin düzenli ordu birliklerine karşı yürütülecek bir savaşı kazanabileceği; İkincisi devrimin gerçekleşmesi için her zaman nesnel koşulların olgunlaşmasını beklemenin yanlışlığı, gerilla birliklerinin yüreklilikleri ve kararlılıklarıyla, bu koşulların yerini tutarak devrime elverişli bir ortam yaratabileceği; üçüncüsü ise, devrim mücadelesinin temel alanının kırsal bölgeler olduğudur. Guevara’ya göre, gerilla savaşının başlamasının önkoşulu halkm desteğidir. Gerilla savaşı devrim mücadelesinin yalnızca bir aşaması olup, düzenli ordunun oluşmasıyla sona erecektir. Guevara’nın görüşleri 1960’lı yıllarda Latin Amerika’da görülen kır gerillası akımına temel alınmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Pasajes de la gııerra revolucionario, 1963, (Savaş Anıları, 1968); El socialismo y el hombre en Cuba, 1965, (Küba’da Sosyalizm ve İnsan, 1967); Che Guevara on Guerilla Warfare, 1967, (Gerilla Harbi, 1967); Ecritos Economicos, (ö.s.), 1969, (“İktisadi Yazılar”); Venceremos! The Speeches and Writings of Che Guevara (ö.s.), J.Gerassı (der.), 1969, (Siyasal Yazılar, 1969); Che Guevara. on Revolution, (ö.s.), J.Mallin (der.), 1969; Obras, 1957-1967, (ö.s.), 2 cilt, İ970; (İki…Üç… Daha Fazla Vietnam, 1976).
• KAYNAKLAR: M.Ebon, Che:The Making^ of a Legend, 1969; R.Harris, Death of a Revolutionary: Che Guevara’s Last Mission, 1970; D.James, Che Guevara, 1968; R.Rojo, Arkadaşım Che Guevara, 1968; A.Sindair, Che Guevara, 1970.
Türk ve Dünya Ünlüleri AnsiklopedisiChe Sözleri -1 Che Guevara Sözleri
Che Sözleri -2 Che Guevara Sözleri