GALTON, Francis (1822-1911)
İngiliz bilim adamı. Deneysel psikoloji, antropoloji, kalıtım, soyarıtımı, istatistik, antropometri, meteoroloji gibi konularda öncülük etmiştir.
6 Şubat 1822’de İngiltere’de Birmingham yakınında Sparkbrook’da doğdu, 17 Ocak 1911’de Londra yakınında Haslemere’de öldü. Babası banker ve Quaker mezhebinin kurucularındandı. Annesi Eras-mus Darwin’in kızıydı. Galton, anne tarafından Charles Darwin’in kuzenidir. 8 yaşına değin evde eğitim gören Galton çok hızlı bir gelişme göstererek, küçük yaşta okuma-yazma öğrendi. 16 yaşında iken ailesinin isteğiyle Avrupa’da çeşitli tıp merkezlerini kapsayan bir geziye gönderildi. Almanya’da Giessen Üniversitesi’nde kimya derslerini izledi. Yugoslavya, Yunanistan ve Anadolu’yu gezdi. Dönüşünde önce Birmingham Hastanesi’nde, sonra da Cambridge Üniversitesi Trinity College’da tıp öğrenimine başladı. Cambridge’de 3 yıllık eğitimden sonra 1843’te tıp öğrenimini yarıda bıraktı. Bir süre sonra, Londra’da King’s College’da tıp çalışmalarına devam ettiyse de 1844’te babasının ölümü üzerine öğrenimini bıraktı.
Babasından kalan gelirle 1845-1846 yıllarında Mısır, Sudan ve Ortadoğu’ya geziler yaptı. Bu gezilerinde edindiği deneyimlerden yola çıkarak çeşitli konularda çalışmalar yaptı. Elektriklenme olgusu üzerine yaptığı çalışmalar bunlardan biridir.
1850’de Kraliyet Coğrafya Derneği’nin danışmanlığında Afrika’da Ngami Gölü yöresine bir gezi düzenledi. 1852’ye değin süren bu yolculuktan önemli gözlemler ve ayrıntılı haritalarla döndü. Kraliyet Coğrafya Derneği tarafından altın madalya ile ödüllendirildi ve 1853’te kurumun üyeleri arasına kabul edildi. Aynı yıl yayımladığı Tropical South Africa (“Tropik Güney Afrika”) yapıtı bu dönemde birçok gezginin Afrika ve Nil’de yapacakları seyahatlerin planlanmasına yardımcı oldu. 1860’ta Royal Society üyeliğine seçildi.
Galton, 1860’larda havanın önceden tahmini çalışmaları ile ilgilendi. Dünyanın değişik yerlerinden gelen düzenli hava raporlarından faydalanarak bir hava haritası oluşturdu; yüksek basınç alanının varlığını bularak buna antisiklon ismini verdi.
Yaşamının önemli uğraşlarından biri de ölçümle-me çalışmaları oldu. İnsanın biyolojik özelliklerinin ölçümlenmesi çalışmalarına, antropometri (ırk belirlemek amacıyla insan uzuvlarının ölçümlenmesi) ve biometri (biyolojide kullanılan istatistik yöntemler bilim dalı) alanındaki çalışmaları ile öncü oldu. Kimlik tanımlaması için parmak izi kullanılmasını önerdi. İstatistik alanında regresyon ve korelasyon kavramlarını geliştirdi.
Psikoloji alanında geliştirdiği yöntemlerle modern psikolojinin kurucuları arasında yer aldı. Psikolojik farklılıkların ve duyumsal keskinliğin ölçümünü, bunların tiplenmesini içeren çalışmaları en önemli katkılarından biridir. Bireysel ayrımların kökenleri konusunda da ilginç varsayımları vardır. Zekâ testleri uygulamasının da öncülerindendir.
Gönümüzde Galton, daha çok genetik ve kalıtımla ilgili çalışmalarıyla tanınır. Danvin’in Or ‘ıgin of Species (Türlerin Kökeni) adlı yapıtından ve özellikle “doğal seçme” kavramından etkilenen Galton, bu alanda çalışmalarını derinleştirdi. 1869’da Hereditary Genius’ı (“Kalıtsal Yetenekler”) yayımladı. Galton yasası olarak bilinen, kişinin kalıtsal niteliklerinin belli oranlarda ana babasından ve onların ebeveynlerinden geçtiğini belirleyen bir kuram geliştirdi. Bu yasa, bugün genel olarak doğru sayılmakla birlikte yerini Mendel oranlarına bırakmıştır.
1883’te yayımlanan ve 1869-1883 arasındaki çalışmaları içeren Inquiries into Human Faculty (“İnsan Yeteneklerinin Araştırılması”) adlı yapıtında ilk kez soyarıtımı (eugenics) terimini ortaya attı. Ortalamanın üstündeki yetenekli insanların seçilerek evlendirilmelerini önerdi. 1905’te başlattığı bir hareketle Londra Üniversitesi’nde soyarıtımı laboratuvarı kurdu ve ölümünden sonra bu konunun araştırılmasının sürdürülmesi için bir burs oluşturdu. 1909’da “sir” unvanını alan Galton’un 16 kitabı ve çok sayıda makalesi vardır. Kari Pearson onun bu alandaki izleyicisi olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Tropical South Africa, 1853, (“Tropik Güney Afrika”); Hereditary Genius, 1869, (“Kalıtsal Yetenekler”); Englisb Men of Science, 1874, (“İngiliz Bilim Adamları”); Inquiries into Human Faculty and its Development, 1883, (“İnsan Yeteneklerinin Araştırılması ve Gelişimi”); Natural Inheritance, 1889, (“Doğal Kalıtım”); Finger Prints, 1892, (“Parmak İzleri”).
• KAYNAKLAR: C.P.Blacker, Eugenics, Galton and Af-ter, 1952; K.Pearson, The Life, Letters and Labour of Francis Galton, 4 cilt, 1914-1930.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi