GARIBALDI, Giuseppe (1807-1882)
İtalyan halk önderi. İtalyan Birliği’ nin kuruluşuna büyük katkısı olmuştur.
4 Temmuz 1807’de Nice’te doğdu, 2 Haziran 1882’de İtalya’daki Caprera Adası’nda öldü. Cenovalı bir denizci olan babası geçimini balıkçılık yaparak sağlıyordu. Çocukluk yıllarında gemilerde çalıştı. Uzun yıllar Akdeniz’de sefer yapan ticaret gemilerinde tayfalık yaptı. Yaşadığı bölge olan Piyemonte’de etkin olan milliyetçi ve cumhuriyetçi akımlardan etkilenerek, 1833’te Mazzini’nin cumhuriyetçi ve birlikçi örgütü Genç İtalya’ya (Giovane Italia) girdi. Mazzini’nin kendisine bağlı güçlerle İsviçre’den Piyemonte’ye inerek iktidarı ele geçirmeyi hedeflediği 1934’teki Savoie Harekâtı’na katıldı. Harekât sırasında, Pıyemonte-Sardiny „ Donanması’na ait bir gemiyi ele geçirerek Cenova’daki bir teçhizat deposunu zaptetmeye çalıştıysa da bunda başarılı olamadı. Ayaklanma girişiminin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine, diğer birçok direnişçiyle birlikte yurt dışına kaçmak zorunda kaldı. Haziran 1834’te Mazzi-ni ile birlikte, gıyabında ölüm cezasına çarptırıldı.
Latin Amerika’daki mücadelesi
Bir süre Fransa’da kaldıktan sonra, 1836’da Güney Amerika’ya giden Garibaldi, 4 yıl boyunca Güney Rio Grande Cumhuriyeti’nin Brezilya’ya karşı yürüttüğü bağımsızlık savaşında çarpıştı. Daha sonra Uruguay’ın Arjantinli diktatör Rosas’a karşı verdiği bağımsızlık savaşı içinde yer aldı. 1843’te Montevideo’da Kırmızı Gömlekliler adlı bir İtalyan gönüllüler alayı kurdu. 1848’de İtalya’da devrimci ve çalkalanmalar başlayınca, yüz kadar gönüllüyle birlikte ülkesine döndü.
1848 Devrimi, tüm Avrupa’da olduğu gibi İtalya’dada hızla yayıldı. Ocak 1848’de Sicilya’nın Palermo kentinde başlayan ayaklanmanın ardından daha liberal bir anayasa yürürlüğe girdi. Avusturya’nın işgali altındaki Lombardiya’da halk ayaklanırken, Piyemonte-Sardinya Krallığı, Cumhuriyetçiler’in baskısıyla meşrutiyeti benimsedi. Kral Carlo Alberto’ nun Mart 1848’de Avusturya’ya açtığı savaşta gönüllüleriyle birlikte yer alan Garibaldi, Carlo Alberto’ nun Temmuz 1848’de yenilmesinden sonra da savaşı sürdürdü. Ancak Ağustos ayı sonunda Avusturyalılar tarafından bozguna uğratıldı ve İsviçre sınırına çekilmek zorunda kaldı.
Roma Cumhuriyeti’ni savunması
Kasım 1848’de Roma’da Cumhuriyetçiler’in yönetimi ele geçirmeleri üzerine Papa IX. Pius Roma’dan kaçtı ve kentte cumhuriyet ilan edildi. Bir grup gönüllüyle birlikte Roma’ya giren Garibaldi, Şubat 1849’da Roma Meclisi’ne milletvekili seçildi. Bu sırada Papalık’a destek sağlayarak siyasi gücünü artırmak isteyen Fransa, bir ordu yollayarak Roma’yı kuşattı. Roma savunmasının başına geçen Garibaldi, 2 ay boyunca üstün düşman gücü karşısında kenti savundu. Kentin düşüşü kesinleşince, 3000 kadar gönüllüsüyle birlikte bir çıkış harekâtı düzenleyerek tarafsız San Marino Cumhuriyeti’ne ulaşmayı başardı Ve 1850’de tekrar Amerika’ya kaçtı. 1854’e değin yaşadığı New York’ta mum imalatçılığı yaptı. 1854’te İtalya’ya döndükten sonra Mazzini’den ayrılarak, Piyemonte-Sardinya’nın yeni kralı II. Vittorio Emmanuele ile başbakan Kont Cavour’a bağlandı. Bu kararında ülkedeki Katolik Kilisesi’nin ve monarşinin gücü ile cumhuriyetçi mücadelenin başarısızlığa uğraması önemli rol oynadı. Piyemonte-Sardinya ordusunun başkomutanlığına getirilen Garibaldi, Nisan 1858’de Alp Avcı Taburu adlı askeri birliği kurdu. Aynı yıl Avusturya ile yeniden başlayan savaşta bir dizi başarı elde ederek, Avusturyalılar’m Kuzey İtalya’dan çekilmelerini sağladı. Daha sonra Orta İtalya’da Papalık Devletleri’ni zaptetmek için yaptığı girişimler son anda Vittorio Emmanuele tarafından engellendi.
Binler Seferi
Garibaldi, Nisan 1860’ta yönetime karşı ayaklanan Sicilyalı yoksul köylülere yardım etmek üzere Binler Seferi ya da Kırmızı Gömlekliler Seferi adıyla anılan ünlü askeri harekâtını başlattı. 1000 gönüllüyle birlikte çıkartma yaptığı Sicilya’da İki Sicilya Kralı II. François’ya bağlı birlikleri yenerek başkent Palermo’ yu ele geçirdi. On gün içinde adanın tümünde denetimi sağladıktan sonra Messina Boğazı’nı geçerek Napoli üzerine yürüdü. Garibaldi’nin Güney İtalya’ da cumhuriyetçi bir yönetim kurmasından korkan Kont Cavour, bu sırada Piyamonte-Sardinya ordusunu güneye doğru harekete geçirdi. Garibaldi ilk başta Kont Cavour’un güçleriyle çarpışmayı düşündüyse de sonradan onunla uzlaşmayı yeğledi. II. Vittorio Emmanuele’yi İtalya kralı olarak kabul etti ve onunla birlikte Napoli’ye girdi. Napoli’nin, Sicilya’nın, Umbria’nın ve Marche’nin halk oylamaları sonucu Piye-monte-Sardinya Krallığı’na katılmalarıyla İtalyan Birliği büyük ölçüde gerçekleşmiş oldu.
Venedik ve Roma’nın ele geçirilmesi
Garibaldi bu tarihten sonra, İtalyan Birliği’nin dışında kalan iki kentin -Papalık’ın yönettiği Roma ile Avusturya’nın işgali altında bulunan Venedik’in-birliğe katılması için mücadele etti. Roma konusunda Fransa ile karşı karşıya gelmekten çekinen hükümet, Garibaldi’nin bu mücadelesine engel olmaya çalıştı. Bunun üzerine tek başına harekete geçen Garibaldi, 1862’de Roma üzerine yaptığı saldırıda yaralandı. Bir süre tutsak kaldıysa da, kral tarafından affedilerek serbest bırakıldı. 1866’da kurduğu yeni gönüllüler ordusu, Venedik’in Avusturya’dan alınması için yapılan savaşın kazanılmasında önemli rol oynadı. 1867’de Roma’ya düzenlediği yeni saldırının başarısızlığa uğraması üzerine yakalanarak Caprera Adası’ na sürgüne gönderildi.
1870’teki Fransa-Prusya Savaşı’nda Fransa’nın yenilgiye uğraması bir yandan Roma’nın İtalyan Krallığı’na bağlanmasını sağlarken, diğer yandan Fransa’da cumhuriyetin kurulmasına yol açtı. Cumhuriyet yönetimine yardımcı olmak amacıyla Fransa’ ya giden Garibaldi bir yıl süreyle Fransa’nın yanında Prusya’ya karşı savaştı. 1871’de Bordeaux Meclisi’ne milletvekili seçildiyse de bu görevi reddederek Caprera Adası’na döndü. 1874’te Roma milletvekili olarak parlamentoya seçildi. Yaşamının son yıllarını Caprera Adası’nda geçirdi.
Garibaldi adalet ve özgürlük ideallerine coşkuyla bağlı bir halk önderiydi. Cumhuriyetçi hareketin eksiklikleri ile birleşen kişisel yetersizlikleri onu monarşiye ödün vermeye itmişse de, mücadelesi boyunca her fırsatta halkın çıkarlarını savunmuş, alçakgönüllülüğü ve özverisiyle geniş bir kitlenin sevgisini kazanmıştır. Macar, Leh ve Yunan ulusal bağımsızlık savaşlarım coşkuyla karşılayan Garibaldi, Paris Komünü’nü ve I. Enternasyonal’i desteklemiştir.
Garibaldi İtalya’daki farklı siyasi kesimler tarafından çok farklı biçimlerde değerlendirilmiştir. Mussolini, Faşist Kara Gömlekliler’in, Garibaldi’nin Kırmızı Gömleklileri’nin gerçek mirasçısı olduğunu öne sürerken, 1936’da İspanya’da Franco’ya karşı Halk Cephesi’nin yanında savaşan İtalyan gönüllüler taburlarına Garibaldi’nin adı verilmiş, 1943-1945 arasında İtalya’daki faşist yönetime ve Alman işgaline karşı savaşan partizanlar ise Garibaldi Tugayları adını almışlardır.
• YAPITLAR (başlıca): Autobiography of Giuseppe Garibaldi, (ö.s.), A.Werner (der.), 2 cilt, 1889, (“Giuseppe Garibaldi’nin Otobiyografisi”); Şeritti politici e militari, ricordi e pensleri inediti, (ö.s.), D. Ciampoli (der.), 1907, (“Siyasi ve Askeri Yazılar, Yayımlanmamış Anılar ve Düşünceler”); The Memoirs of Garibaldi, (ö.s.), R.S.Garnett (der.), (“Garibaldi’nin Anılan”).
• KAYNAKLAR: E.Fabieti, Garibaldi, 1930; G.Guerzo-ni, Garibaldi, 2 cilt, 1889-1891; D.Mack Smith, Cavour and Garibaldi, 1860: A Study in Political Conflict, 1954; D.Mack Smith, Garibaldi: A Great Life in Brief, 1956; G.M. Treveylan, Garibaldi’s Def ense of Roman Republic,1907; G.M.Treveylan, Garibaldi and the Thousands, 1909; G.M. Treveylan, Garibaldi and the Making of Italy, 1911.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi