AMONTONS, Guillaume (1663-1705)
Fransız fizikçi. Statik sürtünmenin yasalarını saptamış sıcaklık ölçümüne ilişkin çalışmalarıyla, 19. yy fizikçilerinin “mutlak sıfır” kavramını geliştirmelerine ortam hazırlamıştır.
31 Ağustos 1663’te Paris’te doğdu, 11 Ekim 1705’te aynı kentte öldü. Ergenlik çağında ağır işitmeye başladığı için öğrenimini sürdüremedi ve kendini bilimsel araştırmalara verdi. Daha o yıllarda çeşitli ölçü aletlerinin yapımıyla ilgilenen Amontons, 1687’de havanın nemlilik derecesini ölçmeye yarayan bir higrometre (nemölçer), cıvalı ve gazlı termometreler, 500°C’m üstündeki sıcaklıkları ölçmek için bir pirometre, bir su saati, 1695’te de bilmen örneklere göre daha geliştirilmiş bir barometre yaptı. Bu ölçü aletlerinin yapımına ilişkin deney ve gözlemlerini, 1695’te yayımladığı Remarques et Experiences Physi-ques sur la Construction d’une Nouvelle Clepsydre, sur les Barometres, Thermometres et Hygrometres (“Yeni Bir Su Saati, Barometreler, Termometreler ve Higrometrelerin Yapımına İlişkin Notlar ve Deneyler”) adlı yapıtında derledi. Aynı yıllarda, durağan cisimler arasındaki sürtünme kuvvetlerini incelemeye başladı. 1699’da bu konudaki çalışmalarını sunduğu Fransız Bilimler Akademisi’ne kabul edildi. Bu arada, özellikle sıcaklık ölçümüyle de ilgilenen Amontons, 1702-1703 arasına tarihlenen iki önemli incelemesiyle kendisinden sonraki fizikçilerin mutlak sıcaklık üzerindeki çalışmalarına yön verdi.
Sürtünme konusunu ilk kez 15.yy’da Leonardo da Vinci araştırmış, fakat bu incelemenin sonuçlarını yayımlamamıştı. Durağan cisimler arasındaki sürtünmeyi sistemli bir biçimde inceleyerek, birbirine değen iki yüzey arasındaki sürtünme katsayısının yüzeylerin alanına değil, cinsine bağlı olduğunu açıklayan ve böylece statik sürtünmenin yasalarını saptayan ilk Amontons oldu (1699). Hareketli cisimlerin sürtünmesi ise, ancak Newton’m hareket yasalarını açıklamasından sonra, 18. yy’da ilk kez Coulomb tarafından incelenecekti.
Amontons’un sıcaklık ölçümüne en büyük katkısı, 19. yy’da Kelvin’in tanımlayacağı mutlak sıcaklık ölçeğinin çıkış noktası olan araştırma ve gözlemleridir. Amontons, sıcaklığın yalnızca derecelenebilen değil ölçülebilen fiziksel bir büyüklük olarak tanımlanmasında öncü oldu. Ondan önce sıcaklık ölçümüyle ilgilenen fizikçiler, 16. yy’da Galilei’nin yaptığı ilk termoskopu geliştirerek sıvılı ve gazlı termometreler yapmışlardı. Ancak bu termometrelerde sıcaklık, belli bir sıvının ya da gazın genleşmesi üstüne kurulmuş göreceli bir ölçeğe göre dereceleniyordu. Amontons, sabit sıcaklıkta gazların hacmi ile basıncının ters orantılı olduğunu belirleyen “Boyle-Mariotte yasasından yola çıkarak, 1688’de sıcaklığı, sabit bir hacim içine kapatılmış sabit bir gaz kütlesinin basınç değişiklikleriyle ölçmeyi önerdi ve 1702’de bu ilkeye dayanan hava basınçlı bir termometre yaptı. Ayrıca, basıncın sıfıra yaklaştığı noktada ısı enerjisinin de sıfır olacağını öne sürdü; bu nokta bugün -273,15°C ya da 0°K olarak bilinen mutlak sıfır noktasıdır.
• YAPITLAR: Remarques et Experiences Physiques sur la Construction d’uneNouvelle Clepsydre,sur les Barometres, Thermometres et Hygrometres, 1695, (“Yeni Bir Su Saati, Barometreler, Termometreler ve HigrometrelerinYapımına İlişkin Notlar ve Deneyler”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi