GEIGER, Hans Wilhelm (1882-1945) Alman, fizikçi. Radyoaktif ışınların saptanma ve sayılmasına yarayan bir sayaç geliştirmiş, radyoaktiflikle ilgili duyarlı ölçümler yapmıştır.
30 Eylül 1882’de Neustadt’ta doğdu, 24 Eylül 1945’te Potsdam’da öldü. Münih ve Erlangen üniversitelerinde fizik okuyan Geiger, 1906’da Erlangen Üniversitesi’nden doktorasını aldı ve İngiltere’de Manchester Üniversitesi’nde çalışmaya başladı. 1912’de Berlin’de yeni kurulan Physikalisch-Technische Reichsanstalt’m yöneticiliğine getirildi. I. Dünya Savaşı sırasında cephede bir topçu birliğine katılan Geiger, 1925’te Kiel, 1929’da da Tübingen Üniversitesi’nde fizik profesörlüğü ve araştırma yöneticiliğine getirildi. 1936’da da Berlin’de Technische Hochschule’nin fizik kürsüsünün başkanı oldu.
Manchester’de asistanlığını yaptığı Arthur Schuster’in (1851-1934) emekliye ayrılması üzerine Rutherford ile çalışmaya başlayan Geiger, 1908’de radyoaktif bozunmalardaki istatiksel davranışın, rastlantısal olayların olasılık hesabına uyduğunu gösterdi. Aynı yıl Rutherford ile birlikte alfa parçacıklarının elektrik yüklerini saptamaya çalışırken, özel bir iyonlaşma odası geliştirdi. İleride Geiger-Müller sayacının temelini oluşturan bu düzenekte bir alfa parçacığı, alçak basınç ve yüksek gerilim altında tutulan bir gazda bir molekülü iyonlaştırmakta, yük kazandığından katot ucuna doğru hızla giden bu molekülün neden olduğu ikincil iyonlaşma ise elektrik akımına yol açmaktaydı. Bir elektrometre ve gazın içindeki bir iletken tel aracılığıyla ölçülen bu akımın yeğinliği alfa parçacıklarının miktarına bağlı olduğundan, belirli bir süre içinde bir radyoaktif kaynaktan salınan alfa parçacıklarını saymak olanaklıydı.
Bu ilk Geiger sayacıyla bir gram radyumun bozunması sırasında oluşan radyoaktif radyum-C’ çekirdeklerinin kararlı denge halinde, yani Ra-C’ oluşumu ve bozunumu aynı hızda gerçekleşirken saniyede 3,4Xİ010 alfa parçacığı saldığını bulan Geiger ve Rutherford, alfaların toplam yükünü de bir elektrometreyle ölçerek, her bir parçacığın iki proton yükü taşıdığını saptadılar. Bu bulgu, Rutherford’un daha önceki araştırmalarının ışığında vardığı, alfa parçacığının iki kez iyonlaşmış helyum atomu olduğu sonucunu destekliyordu.
Geiger 1909’da E.Marsden ile birlikte alfaların ince metal levhalardan geçerken saptırılmasını inceledi. Bu araştırmasının sonuçları Rutherford’un, parçacıkların tek bir yoğun yüklü çekirdekten saçılma hesabına dayanan çekirdekli atom modelinin temelini oluşturdu.
1911-1912 arası Geiger ve Michael Nuttal, alfa parçacıklarının radyoaktif çekirdekten salınım enerjisiyle, radyoaktifliğin yarılanma süresi (yarı-ömür) arasındaki ilişkiyi tanımlayan Geiger-Nuttal yasasını buldular. 1920’lerin sonlarına doğru, Gamow, Condon ve Gurney’in kuvantum mekaniksel bir açıklamasını getirdikleri bu yasa, yarı-ömrün logaritmasının enerjiyle doğrusal olarak azaldığını göstermektedir.
1912’de Berlin’e giden Geiger, burada sayacını beta parçacıklarının da sayılmasına olanak tanıyacak bir biçimde geliştirdi ve sonraki yıllarda radyoaktif parçacıkların saldığı beta ışınlarının enerji ve momen-turo korunumlarından, Compton olayına dek çeşitli konularda araştırmalarını sürdürdü. 1928’de Kiel Üniversitesi’ndeyken Walther Müller’in bir çalışmasına yardımcı olmak amacıyla parçacık sayacına son şeklini verdi. Müller’in katkısı nedeniyle bu iki araştırmacının adıyla anılan ve yapılan değişikliklerle taşınabilir hale getirilerek kullanım alanı genişletilen bu sayacın duyarlılığı artırılmış ve sayma sırasında duyulabilir bir sinyal vermesi sağlanmıştı. Daha önemlisi, bir parçacık geldikten sonra oluşan ikincil iyonlaşmalar sırasında bozulan sayma koşullarının eski haline dönmesi için gereken süre kısaltılmış, çok sık parçacık geldiği durumlarda bile sayımın duyarlı bir biçimde yapılmasına olanak tanınmıştı.
Geiger-Müller sayacına ilişkin çalışmaları sırasında bir rastlantı sonucu ilk kozmik ışın sağnağını keşfeden Geiger, yaşamının sonuna dek bu konuya ilgisini sürdürmüş, kozmik ışınların açısal dağılımına ilişkin çalışmasının yanı sıra, yapay radyoaktiflik ve çekirdek bölünmesi olaylarını da incelemiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi