İstenç ve Özgürlük
Tanrıbilimde kişinin, Tanrı karşısında istenç özgürlüğü ve yükümlülüğü çağlar boyunca tartışılan bir konudur. Kimi tannbilimcilere göre kişinin istenci Tanrı’nın denetimi altındadır, yazgıyla bağımlı kılınmıştır. Bu nedenle kişinin istenç özgürlüğü söz konusu olamaz. Bütün eylemlerinden Tann katında sorumludur. Kimi tannbilimciler bu görüşe karşı çıkarak, kişinin istencinin özgür olduğunu, yaptıklarından ancak istenç özgürlüğü nedeniyle sorumlu tutulabileceğini ileri sürerler.
Kişi bir istenç varlığıdır, bütün eylemlerinin kaynağı istencidir, bu nedenle yaptığından sorumludur. istenci özgür olmayan bir kimsenin, eylemlerinden dolayı sorumlu tutulması Tann’ nın yüceliğiyle bağdaşmaz. İstenç sorunuyla özgürlük sorununu birlikte ele alan bütün tannbilimciler konuya eylem açısından bakmışlardır. Eylemin gerçekleşmesiyle sorumluluk durumu ortaya çıkar, İslam düşüncesinde de bu konuya iki ayn yorum getirilmiş, istençle sorumlu olma durumu birlikte ele alınmıştır. Kimi İslam düşünürlerine göre, yazgı varsa, insan istenç bakımından özgür değilse, yaptıklanndan sorumlu tutulması gerekmez. Kimilerine göre de yazgı vardır, kişi istenci özgürdür, ancak Tanrı’ nın önsüz-sonsuz usu, kişinin özgür istenciyle ne yapacağını önceden bildiği için sorumlu tutulması doğaldır. Kişi, yazgı öyle buyurduğundan dolayı suçlu sayılmaz, özgür istenciyle ne yapacağı önceden bilinmediğinden dolayı suçludur. Bir eylem yazgıda gösterildiğinden dolayı suç değildir, suç olacağından dolayı yazgıda bildirilmiştir. Eylemin bilgisi, Tanrı’da yazgıdan öncedir, kişi bu nedenle sorumludur.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi