ARTIGAS, Jose (1764-1850)
Uruguaylı bağımsızlık savaşçısı. Rio de la Plata bölgesinde bağımsız ve federal bir devlet kurmak için mücadele etmiştir.
Jose Gervasio Artigas, 19 Haziran 1764’te Montevideo’da doğdu. 23 Eylül 1850’de Paraguay’da İbiray’da öldü. Gençliğinde, bugünkü Uruguay’ın Banda Oriental bölgesinde sığır çobanlığı yaptı. 1797’de İspanyol ordusuna katıldı ve yöredeki haydut çetelerini yakalama işinde görev aldı.
1810’da, Rio de la Plata yöresinde, İspanyollar’a karşı başlatılan bağımsızlık mücadelesine katıldı. 1810-1811 yıllarında Banda Oriental bölgesindeki bağımsızlıkçı güçlere önderlik etti ve o sırada Buenos Aires’te kurulan bağımsızlıkçı cunta ile işbirliği yaptı. 1811 sonunda Montevideo dışında tüm Rio de la Plata yöresini denetimi altına almıştı. Las Piedras’da İspanyol güçlerini yenilgiye uğrattıktan sonra Montevideo’ yu kuşattı; ancak Portekiz ordusunun Brezilya üzerinden İspanyollar’ın yardımına gelmesi karşısında 16.000 kişi ile birlikte Arjantin’e çekildi.
Artigas, bu tarihten sonra, Buenos Aires yönetiminin merkeziyetçiliğine karşı federalizmi savunan bir muhalefet hareketi başlattı. Artigas’m federalist görüşlerine bağlı delegeler, 1813’te Buenos Aires’teki kurucu meclise kabul edilmeyince iç savaş başladı. Artigas aralarında dil açısından ve etnik bakımdan büyük farklar bulunmayan Latin Amerika halklarının merkezi ulusal devletler biçiminde bölünmesine karşı çıkıyor, bölgesel özerkliği savunuyordu. Bu görüşe karşı, Buenos Aires’teki yönetim, Avrupa tipi güçlü ve merkezi ulusal bir devletin kurulmasından yanaydı. Artigas’ı, bugün Uruguay olarak bilinen bölgenin halkı ile “Federal Lig” olarak adlandırılan dört yöresel yönetim destekliyordu. Buenos Aires yönetiminin desteği ise, daha çok, önemli bir merkez olan Buenos Aires kenti ve yöresinden geliyordu.
Buenos Aires yönetiminin güçleri ile bir süre savaşan Artigas 1815’te İspanyollar’ın elindeki Montevideo’yu yeniden kuşattı ve ele geçirdi. Aynı yıl, Buenos Aires’e girdi. 1816’da, Rio de la Plata yöresini Brezilya topraklarına katmayı planlayan Portekizliler Uruguay’a girdi. Buenos Aires halkı, Artigas’ın savunmasına katılmadı. Çok üstün Portekiz güçlerine karşı dört yıl direnen Artigas, 1820’de yenilgiye uğradı ve Paraguay’a sığındı.
Artigas bu tarihten sonra Uruguay bağımsızlık hareketine katılmadı ve bu hareketten bilinçli olarak uzak durdu. Uruguay, 1828’de bağımsızlığına kavuşunca yandaşlarının kendisini ülkeye çağırmalarına karşın, bu çağrıya uymadı. Yaşamının geri kalan bölümünü Paraguay’da sürgünde geçirdi.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi