HABERMAS, Jürgen (1929)
Alman, düşünür ve sosyolog. Frankfurt Okulu’nun başlıca temsilcilerin-dendir.
18 Haziran 1929’da Düsseldorf’da doğdu. Berlin ve Frankfurt üniversitelerinde iktisat, hukuk ve felsefe öğrenimi gördü. 1954’te Berlin Üniversitesi’nden felsefe doktorası aldı. 1961-1964 arasında Heidelberg Üniversitesi’nde felsefe profesörlüğü, 1964-1971 arasında ise Frankfurt Üniversitesi’nde felsefe ve sosyoloji profesörlüğü yaptı. 1974’ten sonra Max Planck Enstitüsü’nde çeşitli sosyolojik araştırmaları yönetti.
1981’de Berkeley Üniversitesi‘nde konuk profesör olarak bulundu. 1982’de Frankfurt Üniversitesi’ne profesör olarak geri döndü. 1994 yılında buradan emekli oldu ve Northwestern Üniversitesi’nde konuk profesör olarak seminerler verdi.
Habermas’a göre, tarihe akıl değil tutkulu insan doğası, yani bir akıldışılık egemendir. Ona göre tarihteki genel akıldışılıktan söz etmek, bir tarih bilincinden yoksun kalınacağı anlamına gelmez. Tam tersine, somut bir tarih bilincine ulaşabilmek için, Hegel ve Marx’m akılsalcı tarih bilincini eleştiriden geçirmek gerekir. Bugünün burjuva toplumu, pozitif bilimler örneğine dayalı bir akılsallık üreterek, bunu kendi ideolojisinin yönlendiricisi kılmıştır. Burjuva toplumu bu pozitivist akılcılığı, teknolojiden kültüre dek toplumun her alanına yaymak peşindedir. Pozitivist akılcılık, bir yandan tüm tarihi akıldışılıklar alanı sayarken, öbür yandan yaşanmakta olan tarihe bilimsel-teknolojik güdümlü bir akılcılık sokmaktadır.
Bir pozitivist sosyoloji eleştirisi geliştirmek isteyen Habermas’a göre, pozitivist sosyoloji, pozitivist akılcılık altında ideolojiden arınmış bir bilim olmak savmdadır. Oysa bunu yaparken kendi akılcılığının bilimde, teknolojide, toplum yaşamında ve kültürde belirleyici etken ve dolayısıyla ideoloji olduğunu unutur görünmektedir. Pozitivist sosyoloji, kendi bilim tanımının bile belli bir akılcılık ideolojisinin ürünü olduğunu görmezlikten gelmektedir. Ona göre sosyoloji, pozitivist şemalar altında değil eleştirici tarih düşüncesi altında yapılabilir. Tarihsel görüşten yoksun bir sosyoloji, pozitivist bir olgu toplayıcılığı olmaktan öteye geçemez. Öyle ki, gerçek sosyoloji, bir bakıma eleştirici tarihten başka bir şey değildir. Eleştirici tarih, olaylara yön veren genel tarihsel yönelimleri, olayların ardındaki tarihsel etkenleri ortaya çıkarmalıdır. Eleştirici tarih anlayışı çözümleyici ve yorumlayıcı yöntemler kullanır ve pozitivist sosyoloji gibi, bir kurulu düzen incelemesine dönüşmez. Habermas’a göre, günümüzde sosyoloji, tarihe “insanın insana egemenliğinden aklın herkese egemenliği”ne geçiş süreci olarak eğilmek zorundadır. Günümüzün toplumunda teknik de, bilim de, bir ideoloji olarak insanın karşısına çıktığı için bu özellik pozitif bilim içinde kalınarak kavranamaz.
Habermas’a göre, varolan siyasal iktidar biçimleri üretim ilişkilerine dayanılarak doğrudan doğruya eleştirilemez. Çünkü çağdaş toplumlara, klasik Mar-xist açıdan eğilmek artık olanaklı değildir. Ona göre, günümüzde ekonomi-siyaset ilişkisi tersyüz edilmiş pozitivist akılcılık, ekonomiyi de devlet etkinliğinin bir işlevi haline getirmiştir.
Habermas, Frankfurt Okulu içinde pozitivist sosyolojiye karşı geliştirdiği tarihçi sosyoloji tezleriyle tanınmıştır.
Kasım 2005 ve Haziran 2008 tarihlerinde ABD’den Foreign Policy ve İngiltere’den Prospect dergilerinin internet üzerinden okuyucu anketleri ile oluşturduğu Dünyanın ilk 100 entellektüeli listelerinde, 2005 yılında 7., 2008 yılında 22. sırada yer almıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Strukturwandel der Öffentlichkeit: Untersuchungen zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft, 1962, (“Kamuoyunun Yapısal Dönüşümü: Burjuva Toplumunun Bir Kategorisi Üzerine Araştırmalar”); Theorie und Praxis: Sozialphilosophische Studien, 1963, (“Kuram ve Pratik: Toplum Felsefesi İncelemeleri”); ZurLogik der Sozialwissenschaften, 1967, (“Toplumsal Bilimlerin Mantığı Üzerine”); Technik und Wissen-schaft als Ideologie, 1968, (“İdeoloji Olarak Teknik ve Bilim”); Erkenntnis und Interesse, 1968, (“Bilgi ve İlgi”); Legıtımationsprobleme im Spaetkapizalismus, 1973, (“Geç Kapitalizmde Meşrulaştırma Sorunları”); Rekonstruktion des Historischen Materialismus, 1976, (“Tarihsel Materyalizmin Yeniden Kuruluşu”); Zurphilosophischen Diskussi-onen um Marx und den Marxismus, 1977, (“Marx ve Marxizm’e İlişkin Felsefi Tanışmalar Üzerine”).
• KAYNAKLAR: W.Baurer, Frankfurter Schule, 1977; W.R.Dallmayr, “Materialen zu Jurgen Habermas Erkenntnis una Interesse”, 1971; R.K.Maurer, Jürgen Habermas Aufhebung der Philosophie, 1977; A.Wollmer, Kritische Gesellschaftstheorie und Positivismus, 1969.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi