ARETAEOS [ Kapadokyalı ] (2-yy)
Eski Yunanlı hekim. Pek çok hastalığı ilk kez ve doğru olarak tanımlayan, Eski Çağ’ın en büyük hekimlerinden biridir.
Anadolu’da, o zamanlar Roma İmparatorluğu’ nun egemenliği altında olan Kapadokya’da doğdu. Yaşamı üstüne çok az bilgi vardır; hangi tarihler arasında yaşadığı da tartışmalıdır. Kimi kaynaklar
l.yy sonları ile 2. yy başlarında yaşadığını öne sürerse de, yapıtlarında sık sık kaynak gösterdiği Apameialı hekim Arkhigenes’ten sonra, 120 ile 200 yılları arasında yaşamış ya da hiç değilse etkinlik göstermiş olması daha olasıdır.
Aretaeos, varolan düşünce sistemlerinin en tutarlı ve gerçeğe uygun görünen yanlarını seçerek yeni bir öğreti oluşturmaya dayanan Eski Çağ Seçmeci Okulu’na (Eklektik Okul) bağlı olmakla birlikte,daha çok Pneumacı Okul’un düşünce sistemini benimsemişti. İ.Ö. yaklaşık 300 yıllarında Erasistratos’un temellerini attığı “pneuma kuramı”ndan doğan ve l.yy’ın ortalarına doğru etkisi artan bu tıp okulunun temsilcileri, tüm fizyolojik ve patolojik belirtileri, “soluk”, “ruh” anlamına gelen Yunanca bir kavramla, pneuma ile açıklamaya çalıştılar. Onlara göre, tüm canlıların vücudu baştan sona pneuma ile doluydu ve yaşamın özü, dolayısıyla sağlık ve hastalığın kaynağı da ancak pneuma olabilirdi. Kan, akkan (lenf), öd ve mukoza salgısı gibi organizma suyuklarının azalması ya da çoğalması pneumayı olumsuz etkiliyor, bu da hastalığa yol açıyordu. Aretaeos, bu görüşün etkisiyle, tanımladığı tüm hastalıklar için kaplıca, dengeli ve iyi beslenme, vücuttaki fazla kanı alma gibi çok basit tedavi yöntemleri önerdi. Çağdaşı Galenos kadar üretken olmamasına, düşüncelerini onun kadar iyi yaymayı başaramamasına karşın, özellikle 16.yy’dan başlayarak Galenos ile birlikte Eski Çağ’ın en büyük hekimlerinden biri sayılması, o güne değin bilinmeyen birçok hastalığa belirli bir yöntem çerçevesinde anlaşılır tanımlamalar getirmesinden ileri gelir.
Hippokrates’ten sonra gelen hekimler arasında, onun görüş ve yöntemlerinin en yakın izleyicilerinden biri olan Aretaeos’tan günümüze, herbiri dört kitapta toplanan iki büyük inceleme kalmıştır. İlki, akut ve kronik hastalıkların nedenlerine ve belirtilerine, öbürü de tedavi yöntemlerine ilişkindir. Aretaeos’ un, Hippokrates’in de dili olan Eski Yunanca’nın İyonya lehçesiyle kaleme aldığı bu incelemeler, özellikle açık ve anlaşılır anlatımı, hastalıkların ve nedenlerinin sınıflandırılmasındaki usta yöntemiyle dikkat çeker. Göğüs zarı iltihabı (zatülcenp), akciğer iltihabı (zatürree), akciğer veremi, astım, tetanoz, sara (epilepsi), histeri, şeker hastalığı, fil hastalığı, damla hastalığı (gut), ödemler ve cüzzam gibi hastalıkları tanımladığı gibi, değişik kökenli felçler, özellikle beyin ve omurilik felçleri arasındaki ayırımı da ilk kez Aretaeos yaptı.
Yüzyıllar boyunca adı hiç anılmayan Aretaeos, ancak 16.yy’ın ortalarında yeniden değerlendirildi ve 1552’de yapıtının ilk Latince, 1554’te de ilk Yunanca basımı yapıldı; ardından yapıtları Fransızca, İtalyanca ve İngilizce’ye çevrildi. Aretaeos’a büyük hayranlık duyan ve önemli yorumlar ekleyerek yapıtlarım Latince çevirisiyle birlikte 1731’de Yunanca yayımlayan Hollandalı büyük tıp bilgini Boerhaave onu, Hippokrates’ten sonra Eski Yunanistan’ın en büyük hekimi olarak niteler.
• KAYNAKLAR: H.Locher, Aretaeus aus Cappadocien, 1857; H.Pohlmeyer, Zahnaerztliches bei Rufos, Soranos und Aretaios, 1922.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi