GAMBETTA, Leon (1838-1882)
Fransız siyaset adamı. Fransa’da III. Cumhuriyet’in kuruluşunda etkin bir rol oynamıştır.
2 Nisan 1838’de Cahors’da doğdu, 31 Aralık 1882’de Ville-d’Avray’de öldü. Cenova’dan Fransa’ya göç etmiş bir bakkalın oğludur. Önce Montfaucon’ daki papaz okuluna, daha sonra Cahors’daki liseye
devam etti. 1857’de hukuk öğrenimi görmek üzere Paris’e gitti. 1860’ta Paris Barosu’na girerek avukatlık yapmaya başladı. İmparator III. Napoleon yönetimine karşı olan kişilerin davalarını üstlenerek ve Revue politique et litteraire dergisinde imparatorluk karşıtı yazılar yazarak kısa bir süre içinde dikkatleri üzerine çekti. 1869 seçimlerine, genel oy hakkının, kişi, basın ve örgütlenme özgürlüklerinin tanınması, laiklik, toplumsal uzlaşmazlıkların adalet yoluyla ve eşitliğe uygun şekilde çözülmesi gibi ilkeleri içeren bir programla girdi. Seçimleri kazanarak Yasama Meclisi üyesi oldu. Kısa süre içinde meclisteki Cumhuriyetçi azınlığın önderlerinden biri durumuna geldi.
III.Napoleon’un ve Thiers’in Fransa’nın Almanya ile savaşa girmesine yol açan politikalarına karşı çıkan Gambetta, 1870’te savaş başladıktan sonra Almanya’nın yenilgiye uğratılması için çaba gösterdi. Eylül 1870’te Fransız güçlerinin Sedan’da büyük bir yenilgiye uğramasından ve III. Napoleon’un Alman-lar’a tutsak düşmesinden sonra III. Cumhuriyet’in ilan edilmesinde etkin bir rol oynadı. Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan geçici Ulusal Savunma Hü-kümeti’nde içişleri bakanı oldu.
Hükümet tarafından işgal dışında kalan bölgelerde Almanlar’a karşı ulusal bir direniş hareketi örgütlemekle görevlendirilen Gambetta, Kasım 1870’te kuşatma altındaki Paris’ten kaçarak Tours’a gitti. Ancak, oluşturduğu askeri güçler Alman ordularının gücü karşısında etkin olamadı. Ocak 1871’de Alman-lar’la ateşkes imzalayan geçici hükümeti, kraliyet hanedanının tüm üyelerinin vatandaşlık haklarını ellerinden almaya zorladıysa da, bunda başarılı olamadı ve hükümetten ayrıldı.
Gambetta, Şubat 1871’de Rhin bölgesinden milletvekili seçilerek Ulusal Meclis’e girdi. Ancak, üyelerinin çoğunluğunu Kralcılar’ın oluşturduğu meclisin, Almanya ile yürütülen barış görüşmelerinin sonunda AJsace-Lorraine bölgesini Almanlar’a verme kararma karşı çıkarak, milletvekilliğinden istifa etti ve İspan-ya’ya gitti.
Gambetta Temmuz 1871’de yapılan yan seçimleri kazanarak yeniden meclise girdi. Monarşi yanlılarının ağırlıkta olduğu mecliste, sürekliliği olan bir cumhuriyet rejiminin kurulması için mücadele etti. Cumhuriyetin kurulmasının ve yaşamasının içte ve dışta barışın sağlanmasına bağlı olduğunu savunarak, dış politikada Almanya ile yakınlaşmayı, iç politikada ise Komün’ün bastırılmasını destekledi. Ayrıca Fransa’da iç barışı bozacak hiçbir toplumsal sorunun olmadığım ileri sürdü. Cumhuriyet hareketine, kentlerde ve kırsal kesimde yaşayan orta sınıfların desteğini kazanmaya çalıştı. Sınıflar arası mücadelenin yerini, kiliseye karşı verilecek laiklik mücadelesinin alması gerektiğini savundu.
Kralcı Mac-Mahon’un 1873’te Thiers’in yerine cumhurbaşkanı olmasından sonra, Gambetta siyasi çalışmalarının ağırlığını yeni bir anayasanın hazırlanmasına verdi. Çok iyi bir taktikçi ve hatip olması etkinliğini artırdı. Kralcılar’ın arasındaki çelişkilerden yararlanarak ve uzlaşmalar yoluyla Cumhuriyetçi 1875 Anayasası’nın çıkmasında etkin bir rol oynadı.
1876’da yapılan ve 1877’de yinelenen seçimlerde Cumhuriyetçiler mecliste çoğunluğu sağladılar. 1879’da Mac-Mahon istifa etmek zorunda kaldı. Cumhurbaşkanlığına Gambetta’nın getirilmesi beklenirken ılımlı bir Cumhuriyetçi olan Jules Grevy cumhurbaşkanı oldu. Gambetta ise meclis başkanlığına getirildi. 1881’de J. Grevy tarafından başbakanlığa atanan Gambetta, tüm diğer siyasi grupların yer aldığı bir koalisyon hükümeti kurmaya çalıştıysa da bunda başarılı olamadı. Meclise sunduğu bir anayasa değişikliği tasarısının, kendisine karşı birleşen parti içi ve dışı muhalefet tarafından reddedilmesi üzerine başbakanlıktan istifa etti. Kısa bir süre sonra öldü.
• KAYNAKLAR: B. Gheusi, Gambetta par Gambetta, 1909; J. Reinach, Discours et plaidoyers politiques de Gambetta, 2 cilt, 1880-1885; H.M.Stannard, Gambetta and the Foundation of the Third Republic, 1921.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi