GMELİN, Leopold (1788-1853)
Alman, kimyacı. Döneminin kimya alanındaki birikimini sistematik bir biçimde sunan elkitabıyla tanınmıştır.
2 Ağustos 1788’de Göttingen’de doğdu, 22 Ağustos 1853’te Heidelberg’de öldü. Çok sayıda ünlü bilim adamı yetiştiren bir aileden gelen ve babası da kimyacı olan Gmelin, Tübingen, Göttingen ve Viyana
üniversitelerinde matematik, kimya ve tıp okudu, 1812’de Göttingen Üniversitesi’nden tıp doktoru olarak mezun oldu. 1813’te doçent, 1817’de de ilk kimya profesörü olarak atandığı Heidelberg Üniver-sitesi’nde çalışmalarını 1851’de emekli oluncaya değin sürdürdü.
Gmelin sindirim kimyası konusunda öncü çalışmalar yapmış, kendi adıyla da anılan ferripotasyum siyanür tuzunun ve çeşitli siyanür bileşiklerinin sentezini gerçekleştirmiştir. Çeşitli laboratuvar araçları da geliştiren ve “ester”, “keton” gibi birçok kimyasal terimi ilk kez kullanan Gmelin’in en önemli çalışması, kısaca Handbuch diye bilinen Handbuch der Chemie adlı ansiklopedi niteliğindeki kimya elkitabıdır. Gmelin, kimya biliminin o güne değin birikimini yansız ve sistematik bir biçimde özetlemeyi amaçlayan bu elkitabını ilk kez 1817’de yayımladı, daha sonra çeşitli değişikliklerle üç basımını da gerçekleştirdi.
Handbuch gerek genişleyen kapsamı, gerek değişen içeriğiyle kimyada 30 yıldan kısa bir sürede gerçekleştirilen gelişmeleri yansıtan bir çalışmadır. İki cildi inorganik, bir cildi de organik kimyaya ayrılan ilk basımı 48 elemente yer vermiş, 1843’teki dördüncü basımında inorganik kimyaya ayrılan bölüm üç cilde çıkarken, organik kimya için altı cilt ayrılmış, yapıtın tümünde 55 element ele alınmıştı. Yapıtın ilk basımında Lavoisier’nin oksijene ilişkin çalışmalarının ışığında kimya bilgilerini değerlendiren Gmelin, 1843’te atom hipotezini genel bir kuramsal çerçeve olarak benimsemişti.
Yaklaşımı ve içeriği nedeniyle çeşitli eleştirilere de uğrayan Handbuch gene de dönemin birikimini titiz ve sistematik bir biçimde özetlediğinden kimyacılar için önemli bir başvuru kitabı olmuştur. Gmelin’ in ölümünden sonra beşinci basımı 1871-1886 arası gerçekleştirilen yapıtın yayımı, uzun bir aralıktan sonra Alman Kimya Derneği tarafından, bu kez yalnızca inorganik kimyayı kapsayacak bir biçimde ele alınmış ve 1924’teki ilk basımından başlayarak bugüne dek Gmelin’s Handbuch der anorganischen chemie adıyla sürdürülmüştür.
• YAPITLAR (başlıca): Handbuch der Chemıe, 3cilt, 1817, (“Kimya El Kitabı”).
• KAYNAKLAR: E.Pietsch, Leopold Gmelin, 1938.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi