FUSTEL DE COULANGES, Numa Denis (1830-1889)
Fransız, tarihçi. Geçmişin mantıklı bir biçimde art arda gelmiş, birbiriyle bağıntılı olgulardan oluştuğunu, bu olguları etkileyen temel öğenin din olduğunu öne sürmüştür.
18 Mart 1830’da Paris’te doğdu, 12 Eylül 1889’da Paris yakınlarındaki Massy kasabasında öldü. Subay olan babasını küçük yaşta kaybettiğinden, öğrencilik yılları parasal güçlükler içinde geçti. Önce Paris’teki Charlemagne Lisesi’nde, 1850-1853 arasında ise Ecole Normale Superieure’de (Yüksek Öğretmen Okulu) burslu olarak öğrenim gördü. Tarihe ilgisi bu yıllarda, özellikle F. Guizot’nun La civilisation en France (“Fransa’da Uygarlık”) adlı kitabından etkilenmesiyle başladı.
İlk yapıtları
Fustel, 1853’te, Atina’daki Fransız Okulu’na tarih öğretmeni atandı. Bu görevi sırasında 2 yıl Sakız Adası’nda kaldı ve adanın tarihiyle ilgili bilgi topladı. Memoires de l’île de Chio (“Sakız Adasından Anılar”) adlı kitabım oradayken yazdı. Fransa’ya döndükten sonra, bir süre Paris’teki Amiens Lisesi’nde, 1858-1860 arasında da Saint-Louis Lisesi’nde öğretmenlik yaptı. Bu sırada “Polybe ou la Grece conquise par les romains” (“Polybe veya Romalılar’ın Fethettikleri Yunanistan”) başlıklı doktora tezini yazdı. 1860’ta lise öğretmenliğini bırakarak, Strasbourg Universite-si’nde tarih dersleri vermeye başladı. Bu üniversitede bulunduğu 10 yıl boyunca, Yunanlılar’da aile ve kent, Orta Çağ’da Müslüman ve Hıristiyan toplumlar, XVI. Louis Dönemi, Galya, Fransa’da otoriter monarşinin tarihi ve İngiltere tarihi adlı dersleri verdi. Yine bu yıllarda en önemli yapıtı olan ve 1864’te yayımlanan La çite antique (“Antik Kent”) adlı kitabını yazdı. 1870’te Strasbourg’dan ayrılarak Paris’ teki Ecole Normale Superieure’e geçen Fustel de Coulanges, aynı yıl Almanya ile Fransa arasında savaşın başlaması üzerine Paris’te ulusal muhafız alayında Almanlar’a karşı savaştı. Bu sırada III. Napoleon’un karısı İmparatoriçe Eugenie’ye özel öğretmenlik yaptı. Ders notlarını, daha sonra Leçons pour l’imperatrice (“İmparatoriçe İçin Dersler”) adı altında derledi. 1875’te Sorbonne Üniversitesi’nin öğretim üyeliğine kabul edildi. 1879’da bu üniversitede kendisi için kurulan Orta Çağ Fransası Tarihi kürsüsünün başına getirildi. 1880’de Ecole Normale Superieure’ün müdürlüğüne getirilen Fustel de Coulanges, sağlığı bozulduğu için 1883’te bu görevinden ayrıldı. Yaşamının son yıllarını çeşitli araştırmalar yaparak ve kitaplar yayımlayarak geçirdi.
Temel tezi
Fustel de Coulanges tarihle ilgili temel tezlerini eski Yunan kentlerinin ve Roma’nın siyasi yönetimlerinin evrimlerini sistemli olarak incelediği La çite antique adlı kitabında ortaya koymuştur. Geçmişin mantıklı bir biçimde art arda gelmiş, birbiriyle bağıntılı olgulardan oluştuğunu savunan Fustel de Coulanges’a göre bu olguları etkileyen temel öğe dindir. Ailelerin kabileleri, kabilelerin ise kentleri oluşturdukları eski Yunan ya da Roma toplumlarım ayakta tutan güç inanç birliğidir. Fustel de Coulanges, dini, toplumların tarihinde en belirleyici etken olarak ele almasına karşın, onu salt “tarihsel bir olgu” olarak değerlendirmiştir. Yine de bu görüşleri çağdaşları tarafından sert bir biçimde eleştirilmiş, canlı bir tartışma ortamı başlatmıştır.
Tarihte seçim olanağı
Tarihçiliğin mutlak bir nesnellik, mükemmel bir eleştirellik, iyi bir araştırmacılık gerektirdiğini savu nan Fustel de Coulanges, çağdaşı Romantik tarihçileri, sistemli olmayan ve nesnellikten yoksun bir tarih yazdıkları için eleştirmiştir. Örneğin Romantikler Cumhuriyetçi olmalarından dolayı Fransız Devrimi öncesi dönemlere değinmeyi neredeyse unutmaktadırlar. Oysa Fustel de Coulanges’a göre Fransız Devrimi tarihsel bir olgudur. Tarihçi için devrim sonrası olduğu kadar devrim öncesi de önemlidir.
Fustel de Coulanges, 1870’te Almanlar’ın Fransa’yı işgal etmelerini izleyen dönemde başlayan, Fransız siyasi kurumlarının oluşumunda Germen ve Roma kökenli unsurların etkinliği konusundaki canlı tartışmalarda, Romantikler’in Germen unsuruna fazla önem verdiklerini savunmuştur. Ona göre Fransız Orta Çağı’nın geçmişinde rastlanan öğeler Roma kökenlidir.
Geçmişin izlerinin hiçbir zaman yok olmayacağını, bu izlerin kısmen de olsa günümüzde sürdüğünü savunan Fustel de Coulanges, geçmişin bugünden yola çıkarak irdelenebileceğini ileri sürmüştür. Buna örnek olarak, günümüzde kullanılan dillerin tarihsel sözcük çözümlerinin yapılabileceğini göstermiştir.
Yaşadığı dönemde yapıtları önemli tartışmalar doğuran, birçok tezi hâlâ tartışmalı olan Fustel de Coulanges ’ın görüşleri özellikle Fransız sosyologları üzerinde etkili olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Memoires sur l’île de Chio, 1858, (“Sakız Adasından Anılar”); La çite antique, 1874, (“Antik Kent”); Leçons pour l’imperatrice, 1871, (“İmparatoriçe İçin Dersler”); Histoire des institutions politiques de l’ancienne France, cilt 1, 1874, cilt 2-6, (ö.s.), C. Jullian (der.), 1888-1892, (“Eski Fransa’nın Siyasal Kurumlarının Tarihi”); Recherches sur quelques problemes d’histoire, 1885, (“Bazı Tarih Sorunlarıyla İlgili Araştırmalar”); La monarchie franque, 1888i (“Frank Monarşisi”); L’alleu et le domaine ruralpendant laperiode merovingienne, 1889,(“Merovenj Döneminde Tımar ve Kırsal Kesim”).
• KAYNAKLAR: E. Champion, Les ideespolitiques et religieuses de Fustel de Coulanges, 1903; P. Guiraud, Fustel de Coulanges, 1896; J. Herrick, The Historical Thought of Fustel de Coulanges, 1954; J. M. Tourneur-Aumont, Fustel de Coulanges, 1931.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi