ANDREWS, Roy Chapman (1884-1960)
ABD’li doğabilimci ve gezgin. Doğu ve Orta Asya’ya yaptığı inceleme gezileriyle, özellikle soyu tükenmiş memelilere ve sürüngenlere ilişkin paleontolojik bulguların zenginleşmesine katkıda bulunmuştur.
26 Ocak 1884’te Wisconsin Eyaleti’nin Beloit kentinde doğdu. Doğa araştırmacısı olmaya küçük yaşta karar verdiği için, 1906’da Beloit College’ı bitirir bitirmez New York’a giderek, zengin doğa tarihi koleksiyonuyla ünlü American Museum of Natural History’ye başvurdu. Bir süre temizlik işlerinde ve hayvanların tahnitlenip doldurulmasında çalıştıktan sonra, ilgisiyle yöneticilerin dikkatini çe-; kerek araştırma gezilerine katılmaya başladı. 1908’de çıktığı ilk inceleme gezisinden başlayarak 1914’e değin Alaska, Doğu Hint Adaları, Borneo, Selebes Adaları, Japonya ve Kuzey Kore’yi dolaştı. Müzenin Asya Araştırmaları Bölümü’nün başkanlığına getirildikten sonra, 1916-1917’de Tibet, Birmanya ve Güneybatı Çin’e, 1919’da Kuzey Çin ve Moğolistan’a, 1921’ve 1925’te de Orta Asya’ya olmak üzere üç büyük gezi düzenledi. 1935 yılında müzenin yöneticiliğini üstlçnen Andrews, 1942’de bu görevden emekliye ayrılarak yaşamının sonraki yıllarını gezi notlarını derleyip yayımlamak ve Asya’yı tanıtıcı konferanslar düzenlemekle geçirdi. 11 Mart 1960’ta California’mn Carmel kentinde öldü.
Andrews, 1908’de Alaska’ya ve 1909’da “Albat-ross” adlı araştırma gemisiyle Doğu Hint Adaları, Borneo ve Selebes adalarına yaptığı ilk gezilerde özellikle balinaları ve diğer deniz memelilerini incelemiş, kısa sürede bu alanda uzmanlaşmıştı. Bugün American Museum of Natural History’de bulunan ve onun çabalarıyla oluşturulan deniz memelileri koleksiyonu, dünyanın en zengin koleksiyonlarından biridir. 1915’ten sonra daha çok kara araştırmalarına ağırlık veren ve müzenin Asya Araştırmaları Bölümü’ ne başkanlık etmeye başlayan Andrews, her şeyden önce, bazı bilim adamlarının savunduğu gibi, ilk insanın ve pek çok hayvan türünün beşiğinin Orta Asya olup olmadığını araştırmak niyetindeydi. 1916’da bu amaçla Güneybatı Çin’e bir sefer düzenlediyse de, I.Dünya Savaşı nedeniyle araştırmalarına ara vermek zorunda kaldı. Savaş bitene değin ABD’ nin Pekin’deki deniz üssünün haberalma örgütünde görevlendirildi.
Savaşın bitiminde ülkesine dönen Andrews, 1919’da Amerikan hükümetinin parasal desteğiyle çıktığı ikinci Asya gezisi sırasında, Moğolistan’da, taşıllaşmış ilk dinozor yumurtalarını buldu. Bu gezisine ilişkin notlarını ve görüşlerini 1921’de yayımladığı Across Mongolian Plains (“Moğolistan Ovalarını Aşarken”) adlı kitabında toplayan Andrews’ün en verimli gezisi o tarihten sonra yaptığı üçüncü Asya gezisidir. Orta Asya’nın, özellikle Çin ve Moğolistan’ın jeoloji açısından en az incelenmiş bölgelerini araştırırken Gobi Çölü’nde yeni bir jeolojik katmana ve zengin bir fosil alanına rastladı; o güne değin varlığı bilinmeyen memeli ve sürüngenlerin fosillerini, Güney Asya’daki Bülucistan bölgesinde, bilinen kara memelilerinin en büyüğü olan, 8 m uzunluğunda ve 6 m yüksekliğindeki, gergedana benzeyen baluc-hitberiumun kafatasını ve diğer iskelet parçalarını, dinozorların öncülü olan yaklaşık 2,5 m boyundaki sürüngen protoceratopsun kemiklerini ve yumurtalarını, tarihöncesi insan yaşamının izlerini buldu. Yöredeki siyasal karışıklıklar nedeniyle 1930’da ABD’ye dönen ve bu önemli gezisini The New Conquest of Central Asia (“Orta Asyanın Yemden Keşfi”) adlı yapıtında anlatan Andrews’ün Asya araştırmaları, jeoloji, zooloji, özellikle de paleontoloji ve paleobota-nik alanındaki çalışmalara ışık tutmuştur.
• YAPITLAR: Camps and Trails in China, 1918; Across Mongolion Plains (Y.B. Andrews ile),1921,(“Moğolistan Ovalarını Aşarken”); On the Trail of Ancient Man, 1926, (“Eski İnsanın İzinde”); Ends of the Earth, 1929, (“Dünyanın Öbür Ucu”); The New Conquest of Central Asia, 1933, (“Orta Asya’nın Yeniden Keşfi”); Heart of Asia, 1951, (“Asya’nın Kalbi”).
• KAYNAKLAR: (R.C.Andrews’ın otobiyografik yapıtları): This Business of Exploring,1935; Under a Lucky Star: A Lif etime of Adventure, 1943; Beyond Adventure: The Lives of Three Explorers, 1954.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi