GAMA, Vasco da (1460-1524)
Portekizli denizci. Avrupa ile Hindistan arasındaki deniz yolunu keşfetmiştir.
Alentejo’da Sines liman kasabasında doğdu, 24 Aralık 1524’te, Hindistan’da Koşin’de (Cochin) öldü. Babası Estevao da Gama, Portekiz Kralı Il.Joâo’nun hizmetindeki denizcilerden biriydi.
Vasco da Gama’nın gençliği üzerine pek az şey bilinmektedir. 1492’de II. Joâo tarafından Setubal ve Algarve’de bulunan bazı Fransız gemilerini ele geçirmekle görevlendirildi. Bartolemeu Dias’ın Ümit Bur-nu’nu keşfetmesinden sonra II. Joâo Hindistan’a ulaşma görevini Estevao da Gama’ya verdi. Estevao da Gama’nm 1495’te ölmesi üzerine keşif gezisinin komutası oğlu Vasco da Gama’ya geçti. Aynı tarihlerde II. Joâo’nun ölümünden sonra yerine Manuel geçtiğinden, Vasco da Gama’mn hangi kral tarafından bu göreve atandığı kesin olarak bilinmemektedir. Sefer için hazırlıklarını tamamlayan Vasco da Gama Temmuz 1497’de Lizbon’dan ayrılarak, Hindistan’a gitmek için yelken açtı. Buyruğunda, sancak gemisi Sâo Gabriel, kardeşi Paulo da Gama’nın komutasındaki Sâo Rafael ve Nicolau Coelho komutasındaki Berrio adındaki gemilerle bir de erzak gemisi vardı. 170 kadar olan mürettebatın arasında, Gonçalo Nu-nes, Pero de Alenquer, Pero Escabar, Joâo de Coimbra ve Afonso Gonçalves gibi çağın tanınmış Portekizli gemicileri bulunuyordu.
Gama’nm amacı, Doğu’nun baharat pazarlarını tanımak ve Doğu’da yaşadığı sanılan Hıristiyan hükümdarlar ile bağlaşmalar yapmaktı. Yanında efsanevi Hıristiyan rahip kral John’a yazılmış mektuplar ve Portekiz egemenliğinin sembolü olan taş sütunlar taşıyordu. Yeşilburun Adaları’na Bartolemeu Dias’ın komutasındaki bir geminin eşliğinde gittiler. Burada Sâo Tiago’ya uğradıktan sonra 3 ay sürecek olan bir deniz yolculuğu başladı. Kasım’da Ümit Burnu’nu geçtikten sonra Angra de Sâo Braz’a vardılar. Aralık
1497’de Doğu Afrika kıyıları boyunca kuzeye doğru yelken açıldı. 25 Aralık 1497’de Natal kıyılarına gelen Portekizliler, 11 Ocak 1498’de, su sıkıntısı nedeniyle Güney Mozambik’te karaya çıktılar. 25 Ocak’ta Qualimane’ye ulaşan filonun tayfaları arasında iskor-büt salgım baş gösterdi. Hasta olanların iyileşmesi için 2 Mart 1498’e değin Mozambik Adası’nda kalındı. 7 Nisan’da Mombasa’ya (bugün Kenya’da) ulaşan filo, 14 Nisan 1498’de Melinde (bugün Kenya’ da) kentine vardı. Zamanın usta denizcilerinden biri olan Ahmed b. Mecid’i yanlarına alarak Hint Okyanusu üzerinden Hindistan’a ulaştılar. 28 Mayıs 1498’de Kaliküt (Calicut) yakınlarında demirlediler.
Vasco da Gama’nın Hindistan’a ulaşmasıyla Ptolemaios’un varsayımlarının tersine, Hindistan ve Afrika arasında bir kara bağlantısı bulunmadığı, Afrika Kıtası’nın ucunun da Aden Körfezi’nde olmadığı kanıtlanmış oldu. Gama, Kaliküt’ün Hindu zamorini (Kaliküt racalarının unvanı) tarafından kente davet edildi. Hindular’ı,Hıristiyan sanarak Kaliküt zamorini’ne amaçlarının altın ve gümüş bulmaktan çok Portekizliler gibi Hıristiyanlar ile karşılaşmak olduğunu açıkladı. Kaliküt’te bir ticaret antlaşması yapmayı başaramayan Gama 30 Ağustos’ta Kral Manuel’e geleneklerini tanıtmak amacıyla birkaç Hindu’yu rehin alarak geriye dönüş yolculuğuna başladı.
Rüzgârın ters yönden esmesi nedeniyle Umman Denizi’ni geçmeleri üç ay aldı. Taze besin ve suyun yetersiz olması iskorbüt salgınına yol açtı ve tayfaların birçoğu öldü. Ocak 1499’da Doğu Afrika kıyılarına ulaştılar. Vasco da Gama mürettebatın azalması nedeniyle gemilerden birini yaktırttı. Gereksinimlerini karşıladıktan sonra Zengibar ve Sofala’daki ticaret merkezlerine uğramadan Mart’ta Sâo Braz’a ulaştılar. 20 Mart 1499’da Ümit Bumu’nu geçen gemiler rüzgâr nedeniyle ayrı yönlere savruldular. Coelho komutasındaki gemi 10 Temmuz’da Portekiz’e ulaştı. Hasta olan kardeşi Paulo’yu kurtarmak için Azor Adaları’na giden Vasco da Gama, kardeşinin ölümünden sonra, 18 Eylül 1499’da Lizbon’a vardı.
Keşif seferinin başarıyla bitmesi Portekiz’de heyecan uyandırdı. Manuel, Vasco da Gama’yı kabul ederek kendisine “dom” unvanı verdi ve şövalye yaptı. 15Q0’de, Pedro Alvares Cabral’ı Hindistan’a gönderdi. Cabral’ın Kaliküt’te kurduğu ticaret merkezindeki Portekizliler, Hintliler’ce öldürülünce, Vasco da Gama bu olayın intikamını almakla görevlendirildi. Gama, oğlu Estavâo ile birlikte 20 gemilik bir filoyla Mart 1502’de Hindistan’a doğru yola çıktı. Sofala ve Mozambik’e uğradıktan sonra Goa’ya gitti. Kannanur (Cannanore) limanına yanaşarak Hac’dan dönen Müslüman gemilerine saldırdı. Mallarına el koyarak yolcularıyla birlikte ateşe verdi. Kannanur racasıyla ittifak yaparak Kaliküt’e doğru yol aldı. Kaliküt zamorini’nden Müslüman tüccarların limandan çıkarılmalarını istedi. İsteği yerine getirilmeyince limanı bombaladı ve Hindu balıkçıları öldürttü. Daha sonra Koşin’e gitti. Kaliküt zamorini’ne düşman olan Koşin racasıyla anlaşmaya vararak burada bir ticaret merkezi kurdu. Baharatların Portekiz’e sabit fiyattan satılmasını sağladı. Eylül 1503’te Lizbon’a döndü.
1519’da Vidigueira Kontu yapılan Vasco da Gama, Manuel’in yerine geçen Kral III. Joâo tarafından 1524’te, Portekiz’in Hindistan valisi olarak atandı.
• KAYNAKLAR: A.F.da Costa (der.), Roteiro da Primeira Viasem de Vasco da Cama, 1497-1499 por Alvaro Velbo, (3. basım), 1969; J.H.Parry, The Age of Reconnaissance: Discovery, Exploration and Settlement, 1450-1460, (2. basım), 1966; E.G.Ravenstein (der.), A Journal (by an Unknown Writer) of tbe First Voyage of Vasco da Gama, 1497-1499, 1898.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi