GROPIUS, Walter Adolf (1883-1969)
Alman mimar ve kent planlayıcısı, endüstri tasarımcısı. 20.yy mimarlığı üstünde en büyük etkisi olan dört mimardan biridir.
18 Mayıs 1883’te Berlin’de doğdu, 5 Haziran 1969’da Boston’da öldü. Babası da mimardı ve yüksek düzeyde bir yöneticiydi. Yine bir mimar olan büyükbabası Martin Gropius (1824-1880) Berlin Uygulamalı Sanatlar Okulu rektörlüğü ile Prusya’daki bütün sanat okullarının yöneticiliği görevlerinde bulunmuştu. Walter Gropius mimarlık eğitimine 1903’te Münih’te başladı, 1905-1907 arasında Berlin’de tamamladı. Bunu İspanya, İtalya, Fransa, İngiltere ve Danimarka’ya yaptığı geziler izledi. Berlin’e döndükten sonra zamanının önde gelen tasarımcılarından biri olan Peter Behrens’in bürosuna girdi ve burada 1910’a değin çalıştı. Bu tarihte kendi bürosunu açarak serbest mimarlık ve endüstri tasarımcılığı yapmaya başladı. İş arkadaşı Adolf Meyer (1881-1929) ile birlikte adının ön plana çıkmasını sağlayan ilk önemli yapıtlarını, Fagus Fabrikası ile Köln’de açılan Alman Werkbund sergisi için hazırladığı bir fabrikanın yönetim yapısını, bu sırada tasarladı.
I.Dünya Savaşı’nda askere alınması, çalışmalarına bir süre ara vermesine neden oldu. 1918’de Weimar büyük dükünden aldığı çağrıya uyarak oraya gitti ve Bauhaus adını verdiği tasarım okulunu kurdu. Bau-haus’u 1925’e değin Weimar’da,1928’e değin de daha sonra taşınmış olduğu Dessau kentinde yönetti, yapılarını tasarladı. 1928’de yönetim görevlerini bıraktı ve kendini mimarlık çalışmalarına verebilmek amacıyla Bauhaus’dan ayrıldı.
Bundan sonra bir süre konut yerleşmeleri üstünde çalıştı, yönetici mimar olarak tasarım ve uygulamalar yaptı. 1927’de yapı sektöründe ekonomikliği, araştırmayı amaçlayan bir devlet kurumunun ikinci başkanlığına getirildi. 1933’te Nasyonal Sosyalist Parti’nin yönetimi ele almasından sonra belirmeye başlayan kısıtlayıcı çalışma ortamı nedeniyle ülkesinden ayrıldı, 1934’te İngiltere’ye gitti. Burada genç İngiliz mimarı Edwin Maxwell Fry (1899) ile birlikte çalıştı. 1937’de Harvard Üniversitesi’nden aldığı bir öğretim görevliliği önerisi üzerine ABD’ye gitti, 1938’de bu üniversitenin mimarlık bölümünün yöneticiliğine getirildi ve 1952’ye değin bu görevde kaldı. Eğitimin yanı sıra tasarım ve uygulama çalışmalarım da sürdürdü, 1937-1941 arasında çalışmalarını Marcel Breuer ile ortak yürüttü. 1941’de gene bu ülkeye gelmiş bir Alman mimarı olan Konrad Wachsmann’la birlikte çalışmaya başladı ve 1943-1945 arasında daha önce de üstünde durmuş olduğu, konut üretiminde prefabrikasyon konusuna yöneldi. Wachsmann’la 1948’e değin süren ortaklıkları ABD’de hazır yapı öğeleri üreten ilk tam otomatik fabrikanın (daha sonraki General Panal Corporation) kurulmasına yol açtı.
1945’te Harvardlı bir grup öğrencisinin önerisi üzerine onlarla birlikte TAC (The Architects Colla-borative-Birlikte Çalışan Mimarlar) adlı büroyu kurdu, bundan sonraki tasarım ve uygulamalarını burada yarattığı takım çalışması ortamı içinde oluşturdu. TAC’ın giderek gelişmesi ABD dışından da iş almasına yol açtı. Tasarımlarını Gropius’un hazırladığı Bağdat Üniversitesi’nin uygulamalarını denetlemek amacıyla Roma’da kurulan bir şubesi, Tunus, Mali, Nijerya, Gine gibi ülkelerdeki uygulamaları da yönetti. Bir TAC bürosu da Lichtenstein’da kuruldu. Gropius yaşamının son yıllarına değin TAC’ın çalışmalarına katıldı.
20.yy başlarında Avrupa’da mimarlık
Gropius ilk yapıtlarıyla dikkatleri üstüne çekmeye başladığı sırada mimarlık yeni uygulamalara sahne oluyordu. Mimarlar bir yandan donatılı beton (beton arme) gibi yeni yapı malzemelerinin, iskelet taşıyıcılar
gibi yeni yapım yöntemlerinin biçimlenme olanaklarını araştırırlarken, bir yandan da üretim yapıları gibi yeni işlevlerin çözümüyle uğraşmaya başlamışlardı. Bu yaklaşımı hazırlayan, 19,yy’ın sonlarına doğru yoğunlaşan düşünceler, Yeni Sanat (Art-Nouveau) ve Arts and Crafts (Sanatlar ve Elsanatları) gibi akımlar olmuştu. Almanya’da sanatçıların, mimarların, el sanatçılarının işbirliği yapmalarım amaçlayan Werk-bund gibi örgütler kurulmuştu. ABD’den kaynaklanan işlevci düşünceler, mimarlıkta biçimlenmenin öncelikle işleve dayanmasını, yapıların işlevlerinin gerektirmediği öğelerden arınmasını savunmaktaydı. ABD’li mimar F.L.Wright’m düşünce ve uygulamaları 20.yy’m başında Avrupa’da da ilgi toplamaya başlamıştı. Çağdaş mimarlık bütün bu düşünce ve uygulamaları özümseyecek, onları biçimsel ve kuramsal temellere oturtacak güçlü bir tasarımcının ortaya çıkmasını bekliyordu.
”Fagus Fabrikası”
Gropius’un ilk önemli yapıtı Fagus Fabrikası’dır. Giydirme yüzün ilk uygulandığı yapı olan bu fabrika, çelik ve camın mimarlıkta kullanılmasının önemli bir aşamasını oluşturur. İlk kez bir fabrikada taşıyıcı duvar kullanılmamış, üç katlı yapının çelik iskeletine cam yüzeylerden oluşturulan dış duvarlar da taşıtıl-mıştır. Dış duvarlar biçimsel ya da yapımsal zorunluluklardan değil, fabrikanın gereksindiği aydınlığı sağlamak amacıyla camdan yapılmıştır. Malzemeler, süsleme öğeleri ya da simgesel biçimlerle örtülmeden, kendi özelliklerine uygun kullanılmıştır.
Gropius I. Dünya Savaşı’nı izleyen yıllarda bir süre dışavurumcu (ekspresyonist) Alman mimarlarının etkisi altında kalmışsa da, bundan kısa zamanda kurtularak gene kendi ilkeleri doğrultusunda yapıtlar vermeyi sürdürmüştür. Bu dönemde yaptığı en önemli yapı Dessau’ya taşınmış olan Bauhaus için tasarladığı okuldur.
Kent tasarımları
I. Dünya Savaşı’nı izleyen yıllarda Avrupa’da büyük boyutlara ulaşan konut açığının kapatılması için hemen hemen bütün ülkelerde olduğu gibi Almanya’da da mimarlar ve kent tasarımcıları küçük, ucuz, toplu konut üretimi sorunlarına eğilmişler, çözüm için yeniyerleşmebiçimleri, yeni plan düzenlemeleri, yeni yapı üretimi yöntemleri denemeyeyönel-mişlerdi. Gropius da kent tasarımı sorunlarıyla ilgilenmiş, bu konudaki düşüncelerini konut yerleşmelerine bağlı olarak geliştirmiş, bunların kimini de uygulamıştır. Bunlardan biri Dessau’daki Törten biri de Berlin’deki ancak bir bölümünü uygulayabildiği Siemensstadt yerleşmesidir. Ama bu konudaki en önemli tasarımı Karlsruhe’de yapılan Dammerstock’ tur. Gropius burada sıra evler düşüncesini geliştirerek konut bloklarını trafik yollarına dik yerleştirme yoluna gitmiştir. Böylece hem iki yanma konutların dizildiği koridor gibi sokakların ortadan kalkmasını, hem de konutların trafik yollarının rahatsız edici etkisinden uzak, iç avlu niteliğindeki yeşil alanlara bakmasını sağlamıştır. Bu düzenlemenin, konutların güneşlenme ve havalandırma sorunlarını en iyi çözecek yönlendirmeyi sağlamasının yanı sıra, konut üretimi örgütlenmesini kolaylaştırarak maliyeti düşürücü olması tasarımın özellikleri arasındadır. Gropius’ un önerilerinden biri de konut yerleşmeleri için çok katlı yapıların uygulanmasıdır. Konut sayısı aynı kalmak koşuluyla, kat sayısı arttıkça üstünde vapı olmayan alanların büyüyeceğini gösteren çalışmaları vardır. Gene Berlin dolaylarında kurulması düşünülen Spandau-Haselhorst yerleşmesi için hazırladığı tasarımda, ince uzun yüksek bloklar aracılığıyla daha boşluklu bir kent dokusu gerçekleştirmek istemiş, ama bu önerisi kabul edilmemiştir. Çeşitli yazılarında kamu yatırımlarının küçük konutlara yöneltilmesini, arsaların spekülatörlere kaptırılmayıp toplu konutların yapımına ayrılmasını istemiştir.
Uygulanmamış tasarımları ve endüstri tasarımcılığı
Gropius’un ilginç ama uygulanmamış tasarımları da vardır. Bunlardan biri Chicago Trıbıme gazetesinin açmış olduğu uluslararası yarışma için Adolf Meyer ile birlikte hazırlamış olduğu çelik ve cam bir gökdelen tasarımıdır. Dereceye girememiş olmasına karşın bu tasarım gökdelen konusuna en iyi yaklaşımlardan biridir. Gropius’un başka bir uygulanmamış tasarımı olan Total Theater (Tümel Tiyatro), ünlü tiyatro yönetmeni Erwin Piscator ile birlikte yaptığı çalışmanın bir sonucudur. En eski çağlardan günümüze değin oluşturulmuş her tür tiyatro oyununun sahneye konmasını sağlayacak esneklikte bir tiyatro yapısı için Gropius ilginç bir çözüm gerçekleştirmiştir. Planı elips biçiminde olan tiyatroda hareketli izleyici bölümünün döndürülmesiyie sahne istendiği zaman izleyicilerin karşısına, istendiği zaman da ortasına alınabilmektedir.
Gröpius’un çalışmaları yalnız mimarlık ve kent planlaması alanında kalmamış, iç mimarlık düzenlemeleri, kumaş ve duvar kâğıtları, seri üretilecek mobilyalar da tasarlamıştır. Tasarımları arasında bir Dizel lokomotifi ve Adler Fabrikası için yaptığı otomobil karoserleri de bulunmaktadır.
Gropius Ingiltere’de bulunduğu kısa süre içinde İngiliz mimarlarıyla yaptığı ortak çalışmalarla bu ülkenin mimarlığına da katkıda bulunmuştur. Bu dönemdeki yapıtlarından Impington Kasabası Okulu II. Dünya Savaşı’ndan sonra eğitim yapıları konusunda öne çıkan İngiliz mimarlığını yönlendiren yapılardan biri olmuştur,
Gropius ABD’ye gittikten sonra da gerek yapıtları, gerekse öğretmenliğiyle etkisini sürdürmüştür. Mimarlık sorunlarının ancak takım çalışmasıyla çözümlenebileceğini, takım çalışmasının çağdaş toplumsal yaşamın vazgeçilmez bir parçası olması gerektiğini düşünmüş, öğrencileriyle birlikte oluşturduğu TAC ile bunun başarılı bir örneğini vermiştir.
Mimarlığının özellikleri
Gropius’un yalın, ilkelerinden ödün vermeyen bir mimarlığı vardır. Yapılarında çağdaş yapı malzemelerinin ve yapım yöntemlerinin olanaklarını cesurca araştırmış, onları süslemelerin, biçimsel öğelerin arkasına saklamadan, kendi özelliklerine uygun olarak kullanmıştır. Biçimlendirmelerinin dayanağım her zaman işlev oluşturmuştur. Bu disiplinli mimarlığa bir yandan da en küçük ayrıntılara kadar inen duyarlı bir oranlama egemendir, Gropius yapıtlarının işlevlerine uygun olmaları kadar güzel olmalarına da özen göstermiştir. Çeşitli çağdaş biçim öğelerinin yanı sıra mimarlığa saydamlığı getiren mimarlardan biridir.
Örgütsel çalışmaları
Gropius düşüncelerini yazılarıyla da iletmeye çalışmış, mimarlığın yalnızca estetik ya da teknik tasarım kaygılarıyla değil, toplumsal olgulara da dayanması gerektiğini savunmuştur. Bu arada meslek örgütleriyle de ilgilenmiş, baştan beri ilerici kuruluş ve örgütlerin çalışmalarını desteklemiş, onlara katılmıştır. Alman Werkbund’u bunlardan biridir. Werk-bund’un 1927’de Stuttgart’ta kurduğu Weissenhof örnek konut yerleşmesi için konut üretiminde endüstrileşmeyi araştıran iki tasarım hazırlamıştır. Bu kuruluşun 1930’da Paris’te düzenlediği mimarlık ve endüstri tasarımı konulu serginin ise yöneticiliğini üstlenmiştir. 1925’te Almanya’nın önde gelen mimarlarının Berlin’de kurdukları Der Ring (Halka) adlı derneğin üyesidir. Ama hepsinden önemlisi 1928’de kurulan CIAM (Congres Internationaux d’Architec-ture Moderne-Uluslararası Çağdaş Mimarlık Kongreleri) adlı örgütün kurucu üyelerinden biri olmasıdır. Çağdaş mimarlık ilkelerinin uluslararası düzeydeki temsilcisi ve savunucusu olan bu kuruluşun bütün toplantılarına katılarak bildiri ve tasarımlar sunmuş, 1929-1957 arasında da ikinci başkanlığını yapmıştır. İngiltere’ye gittikten sonra CIAM’a bağlı mimar, mühendis ve kent tasarımcıları tarafından 1931’de kurulmuş bir çalışma birimi olan MARS’a (Modern Architectural Research Group – Çağdaş Mimarlık Araştırma Grubu) katılmıştır.
Gropius düşünceleriyle ve yapıtlarıyla çağdaş mimarlığı en çok etkileyen tasarımcılardan biridir. Yeni Sanat akımının coşkulu döneminin sona erdiği, çağdaş yaklaşımların ise henüz kendilerini kabul ettirememiş olduğu bir çağda öne çıkarak, alışılagelmiş düşünce ve eğilimleri yıkmış, mimarlığı yeniden (tanımlayarak onu sağlıklı bir temele oturtmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Yapı: Fagus Fabrikası (A.Meyer ile), 1910-1911, Alfeld an der Leine, Almanya; Bauhaus Tasarım Okulu, 1925-1926, Dessau, Almanya; A.Rosa Fabrikası, 1932, Barcelona; İlkokul (E.Fry ile), 1936-1937, Impington, İngiltere; Gropius Evi (M.Breuer ile), 1938, Lincoln, Massachusetts/ABD; New York Uluslararası Sergisi’nde Pennsylvania Pavyonu (M.Breuer ile), 1939, ABD; Harvard Üniversitesi Öğrenci Merkezi (TAC ile), 1949-1950, Massachusetts/ABD; McCormick Şirketi Binası (A.Myhrum ile), 1953, Chicago; Hansaviertel Konut Yerleşmesi’nde apartman bloku (TAC ile), 1957, Berlin; ABD Büyükelçiliği (TAC ile), 1957-1961, Atina; Pan American Gökdeleni (TAC ile), 1961, New York. Tasarım: Chicago Tribüne Gazetesi Gökdeleni (A.Meyer ile), 1921; Total Theater, 1927, (Tümel Tiyatro); Moskova Sovyetler Sarayı, 1930. Kent Tasarımı: Törten Yerleşmesi, 1926-1928, Dessau, Almanya; Dammerstock Yerleşmesi, 1928, Karlsruhe, Almanya; Siemensstadt Yerleşmesi, 1928-1930, Berlin; Haselhorst Yerleşmesi, 1929, Spandau, Berlin; New Kensington Alüminyum Fabrikası İşçileri Konut Yerleşmesi (M.Breuer ile), 1941-1943, Pittsburg, ABD; Boston kent merkezinin düzenlenmesi (P.Belluschi, H.Stubbins, C.Koch, W.Bogner ile), 1953; Bağdat Üniversitesi Kampüsü (TAC ile), 1962. Endüstri Tasarımı: Danzig’deki bir fabrika için dizel lokomotifi tasarımı, 1913; Adler Fabrikaları için otomobil karoseri tasarımları, 1929-1933; işçi konutları için seri olarak üretilebilecek mobilya tasarımları, 1929. Kitap: Idee und Aufbau des staatlichen Bauhauses Weimar, 1919-1923, 1923, (“Wei-mar’daki Devlet Bauhaus Okulu, Düşünce ve Kuruluş, 1919-1923”); Internationale Architektur, 1925, (“Uluslararası Mimarlık”); The Nem Architecture and the Bauhaus, 1935, (Yeni Mimari ve Bauhaus); Bauhaus 1919-1928, (H.Bayer ve ise Gropius ile), 1938; Rebuilding our Communities, 1945; Architecture and Design in the Age of Science, 1952, (“Bilim Çağında Mimarlık ve Tasarım”); The Scope of Total Architecture, 1955; (“Tümel Mimarlığın Kapsamı”).
• KAYNAKLAR: G.C.Argan, Walter Gropius e la Bauhaus, 1951; J.M.Fitch, W alt er Gropius, 1960; S.Giedion, Walter Gropius, 1931; S.Giedion, halter Gropius: Work and Teammork, 1954; A.Weber, Walter Gropius und das Fagusmerk, 1961.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi