BEN BELLA, Ahmed (1916 – 11 Nisan 2012)
Cezayirli siyaset adamı. Cezayir Kurtuluş Savaşı’nın önderlerinden ve bağımsız Cezayir’in ilk cumhurbaşkanıdır.
Cezayir-Fas sınırı yakınlarındaki Marnia köyünde doğdu. Babası çiftçilik ve esnaflık yapıyordu. İlk ve ortaöğrenimini Cezayir’deki Fransız okullarında tamamladı. İlk yurtsever düşünceleri ortaöğrenim için bulunduğu Tlemsen kentinde edindi. Bu kent canlı bir kültür merkezi ve radikal akımların odak noktasıydı. Bağımsızlık hareketinin önderi Messali Hac’m 1926’da kurduğu Kuzey Afrika Yıldızı ve 1936’da kurduğu Parti du Peuple Algerien — PPA — (Cezayir Halk Partisi) adlı örgütlerin merkezi deTlemsen’di.
Ben Bella 1937’de Fransız ordusunda askere alındı. De Gaulle’ün “Özgür Fransa” birliklerinin safında İtalya’da savaştı. Savaşta gösterdiği yararlıklar nedeniyle “Savaş Haçı” ve “Askeri Madalya” nişanlarıyla ödüllendirildi.
Savaştan sonra Marnia’ya gelerek babasının çiftliğine yerleşti. Messali Hac’m siyasi çalışmalarına katıldı. Fransız yönetimi bu yüzden çiftliğe el koydu. Bunun üzerine Marnia’yı terkederek Messali Hac’m yönettiği Movement pour le Triomphe des libertes Democratiques’e — MTLD — (Demokratik Özgürlüklerin Zaferi Hareketi) katıldı. 1947’de bu örgütün yarı askeri kolu olan Organisation Secrete’nin — OS — (Gizli Örgüt) kurucuları arasında yer aldı. 1950’de örgüte para sağlamak için Oran Postanesi’ ne karşı girişilen baskında yakalanarak tutuklandı.
İki yıl sonra cezaevinden kaçarak Mısır’a gitti. Kahire’de yaşarken yakından izlediği Mısır’daki siyasi gelişmeler yaşamında belirleyici bir rol oynadı. Askeri darbeyi gerçekleştiren “özgür subaylar” ile yakın ilişkiler kurdu ve yaygınlaşan Arap milliyetçiliği akımından etkilendi. Bu arada Kahire’nin ünlü Lutfullah Kütüphanesi’nde yoğun bir biçimde çalıştı. Marksist yapıtları da ilk kez okuma olanağını buldu.
1954’te Cezayir Kurtuluş Savaşı’nı başlatan Front de Liberation Nationale’in —FLN— (Ulusal Kurtuluş Cephesi) kurucularından biri oldu. 1 Kasım 1954’te 1962’ye kadar sürecek olan Cezayir Kurtuluş Savaşı başladı. Ben Bella bundan sonra Fransız yönetiminin bir numaralı boy hedefi haline geldi. 1956’da biri Kahire’de, diğeri Trablus’ta iki suikast girişiminden kurtuldu. Aynı yıl Tunus Cumhurbaşkanı Habib Burgiba’nın konuğu olarak FLN’nin diğer dört yöneticisiyle birlikte Fas’tan Tunus’a giderken Fransız Hava Kuvvetleri uçağı havada izleyerek Cezayir’e indirdiler. Bu olay sonucu tutuklanarak 6 yıl Fransa’nın Sante ve Aix hapishanelerinde kaldı. Cezayir’in bağımsızlığını sağlayan 1962 Evian Antlaşması’nın imzalanması üzerine serbest bırakıldı ve Tunus’a geldi.
Cezayir Geçici Devrim Hükümeti’nın başkanlığını yapan ve Batı yanlısı bir liberal ve reformcu olarak nitelediği Yusuf Benhedda’ya karşı iktidar mücadelesine girişti. 1965’te daha sonra kendisini de devirecek olan Savunma Bakanı Albay Huari Bumed-yen’in desteğiyle 1962 Ağustosu’nda Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti’nin ilk cumharbaşkanı oldu.
Ben Bella’nın iktidarını sürdürdüğü 3 yıl boyunca uluslararası siyasal yaşamda etkin bir konumu oldu. Nasır’ın yakın dostu olarak tanındı. Sovyetler Birliği ve Çin Halk Cumhuriyeti ile dostça ilişkiler kurdu. Bağlantısızlar Hareketi’nin saygın liderlerinden biri olarak Küba ile de iyi ilişkiler geliştirdi. Küba ve Güney Amerika devrimci hareketinin ünlü önderlerinden Ernesto Che Guevara’nın kişisel dostu olarak onu Cezayir’de konuk etti.
Ben Bella’nın iktidarı döneminde 1964’e kadar büyük bölümü yabancıların elinde olan 32.9 milyon dekar toprak kamulaştırtarak “öz yönetim” sistemine geçirildi. Yabancılara ait sanayi işletmelerinin önemli bir bölümü kamulaştınldı, ağır sanayinin geliştirilmesine önem verildi.
FLN’nin bir siyasi partiye dönüşmesi sürecinde önce 1963 Ağustosu’nda yayımlanan bir kararname ile “ulusal sınırlar içinde, siyasal amaçlı bütün birleşmeler” yasaklandı. Bunu 1964’te FLN’nin tek parti durumuna gelmesi izledi. Parti Genel Sekreteri devlet başkam ve hükümet başkanı yetkileriyle de donatılmıştı. 1965 darbesi böyle bir yetki toplanmasına ve sonuç olarak rejimin tek kişiye bağımlı olmasına karşı yapıldı.
Ben Bella Bumedyen’in askeri darbesinden sonra tutuklandı. Tutukluyken 1971’de kendisinden 22 yaş genç bir gazeteciyle evlendi. Bumedyen’in 1978’deki ölümünden sonra 1979’da Cezayir’in üçüncü Cumhurbaşkanı Şadli Bencedid’in ilan ettiği genel afla serbest bırakıldı. Cezayir’deki siyasi koşullara uyamadığını belirterek Fransa’ya yerleşti.
Ömrünün değişik dönemlerinde toplam 22 yıl tutuklu olan Ben Bella son tutukluluğundan sonra İslami ve felsefi sorunlarla ilgilenmeye başladı. 1979’da “İran İslam Devrimi”ni açıkça destekledi. Daha sonra merkezi Londra’da bulunan Dünya İslam
Konseyi’ne bağlı İslam İnsan Hakları Divanı’nın başkanlığına getirildi. Avrupa’daki Müslüman işçilerin örgütlenmesi çalışmalarına katıldı. Cezayir ve Kuzey Afrika’daki İslami akımların önde gelen bir lideri olarak tanınmaya başladı.
Çeşitli yayın organlarında çıkan söyleşilerinde gerek kapitalizme gerekse sosyalizme karşı çıkarak “İslami Sistem”in azgelişmiş Müslüman ülkeler için tek geçerli yol olduğunu savunmuş; İslami sistemi tüm “Üçüncü Dünya” ülkeleriyle ortak cephe kurmaya açık ve temelde kapitalist sistemle mücadeleyi hedef alan bir sistem olarak yorumlamıştır. Batı’nın teknolojik üstünlüğü ile kendi uygarlık anlayışını tüm azgelişmiş ülkelere dayattığını, Müslüman ve “Üçüncü Dünya” ülkelerinin kendi teknolojilerini yaratamamaları nedeniyle de Batı’nın sömürüsü altına girdiklerini ileri sürmüştür.
Batı taklitçiliğine karşı çıkarak Müslüman ve diğer azgelişmiş ülkelerin kendi gelişme modellerini yaratmaları gereği üstünde durmuştur. “Batı teknolojisini kabul ettiğiniz zaman, Batı yaşama biçimini kabul ediyorsunuz demektir. Bunu ülkenizde uygulamaya ve okullarınızda öğretmeye mecbur bırakılıyorsunuz. Genel olarak Müslümanların zihin yapıları kendilerini ülkelerinden ve gerçek geleneklerinden yabancılaştıracak biçimde izler kazanmaktadır” demiştir.
Kültürün önemini vurgulamış ve çok partili siyasi sistemlerin üstünlüğünü savunmuştur. Cezayir deneyimine ilişkin olarak şu değerlendirmeyi yapmıştır: “20 yıllık bir geriye bakışla şimdi, ister FLN olsun, ister bir başkası, tek partinin, kurtuluş dönemindeki yararı bir yana bırakılırsa, inşa dönemine uymadığını ve bu dönemin görevlerine denk düşmediğini söyleyebiliriz”.
Ben Bella 1982 sonunda Cezayir ile Fransa arasındaki yakınlaşma üzerine Paris’ten ayrılarak 1990’lı yıllarda İsviçre’ye yerleşen bu ülke de 10 yıl geçirdikten sonra 1990 yılında Cezayir’e döndü. Ben Bella, Cezayir’e son olarak 1999’da Buteflika’nın cumhurbaşkanı seçilmesi ardından döndü ve 1984 yılında sürgünde iken kurduğu ve yasaklı olan la Démocratie en Algérie (MDA, Cezayir’de Demokrasi Hareketi) lideri olarak diğer partilerle birlikte İslami Selamet Cephesi’nin (FIS, İslami Kurtuluş Cephesi) şiddetten vazgeçmesi için ikna etmeye çalışarak, Cezayir siyasetinde rol oynamaya devam etmiştir.
Ahmed Ben Bella 96 yaşında, uzun bir hastalıktan sonra 11 Nisan 2012 tarihinde Cezayir’de evinde öldü.
• KAYNAKLAR: M. Harbi, Le FLN, Mirage et Realite, 1980; M. Harbi, Les Archives de la Revolution Algerienne 1981; M. Nakkache, Histoire du Nationalisme Algerien, 1980.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi