BARUT, Asım Orhan (1926 – 1994, Denver, Colorado)
Türk fizikçi. Matematiksel fizik, yüksek enerji ve parçacık fiziği alanındaki çalışmalarıyla tanınır.
24 Haziran 1926’da Malatya’da doğdu. 1943’te İstanbul Teknik Üniversitesi’nin giriş sınavını kazan-dıysa da, aynı yıl Avrupa burs sınavlarında da başarılı olduğundan 1944’te öğrenim için İsviçre’ye gitti. 1949’da Zürih’teki Eidgenössische Technische Hochschule’den (ETH) diplomasını aldıktan sonra, aynı kentteki Uygulamalı Fizik Enstitüsü’nde araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 1952’de doktora tezini bitirerek, ertesi yıl Rockefeller bursuyla Chicago Üniversitesi’nde kuramsal fizik ve matematik okudu. İlk öğretim üyeliği görevini 1954-1955 arası İngiltere’ de, Cambridge Universitesi’ne bağlı Reed College’da yaptı. Ertesi yıl Kanada’daki Montreal Universitesi’nde yardımcı profesörlüğe getirildi. 1956’dan 1959’a değin öğretim üyesi olarak ABD’deki Syracuse Üniversitesi’nde, 1961-1962’de Berkeley Üniversitesi’n-deki Lawrence Radiation Laboratory’de çalıştı.
1962’de Colorado Üniversitesi’nde profesör olan Barut, 1969’da Ankara Üniversitesi’nde konuk profesör, 1978’de İstanbul Boğaziçi Üniversitesi’nde Birleşmiş Milletler konuk profesörü olarak ders vermiş, 1982’de Yüksek Enerji Fiziği Araştırma Okulu’nun yöneticiliğini üstlenmiştir. Aynı yıl Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden onur doktoru unvanım ve TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu) Bilim Ödülü’nü almıştır.
Kuramsal fizik dalında, Wigner ve Neumann’ın kuvantum mekaniğinde kullandıkları grup gösterimlerinin dinamik problemlerine genişletilmesini ilk öneren Barut’tur. Bu öneri parçacık fiziğinde geniş bir uygulama alanı bulmuş, ayrıca kuvantum optiği ve alanlar kuramında kullanılan dinamik uyumlu durumların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Barut’un bu alandaki çalışmalarına başka bir örnek de, Maxwell ve Lorentz’in elektrodinamik hareket denklemlerindeki özışıma terimlerinin eksikliğini gidermek üzere Dirac’ın geliştirdiği denklemleri, yeni ve basit bir analitik yöntemiyle elde etmiş olmasıdır. Ayrıca Heisenberg’in önerdiği saçılma matrisi kuramını elektromanyetik ve zayıf etkileşmelere uygulayarak, elektronun anormal manyetik momentini hesaplamayı başarmıştır.
Matematiksel fizik alanında Barut’un en önemli çalışmaları, görelilik ilkesinin kuvantum kuramına uygulanmasında kullanılan Poincare grubu ve gösterimlerini, ilk kez değişmez saçılma genliklerinin oluşturulmasına uygulaması ve elektrondan daha karmaşık sistemlerin, örneğin protonun göreli anlatımı için sonsuz bileşenli spinor grup denklemleri geliştirmiş olmasıdır.
Barut, Gell-Mann ve Neumann’ın SU3 simetrisini açıklamalarından önce, parçacıkların sekizli simetrisinin önemini kavramıştı. 1979-1982 yılları arasında, parçacıkların temel yapı taşlarının, tam kararlı iki parçacık olan elektron ve nötrinodan oluştuğunu öne sürdü. Maddenin yapısını açıklayacak basit, ama yeterince geniş kapsamlı bir model araştırırken, önce “manyetik sicim” modeline, ardından daha temel nitelikte bir dinamik etki düşüncesine ulaştı. Maddenin yapısında temel görevi üstlenen bu dinamik etki, elektron ile nötrinoiar arasındaki manyetik çekim etkisidir. Bu düşünceden yola çıkarak, maddenin yapısını ve maddeyle ilgili tüm olayların açıklamasını elektrona, nötrinoya ve bu iki parçacık arasındaki eltromanyetik etkileşmelere bağlayan basit bir madde modeli geliştirdi.
• YAPITLAR (başlıca): Electronenoptiscke und Statistisc-hcs Verhalten der Gittervervielfacher, 1951, (“Işılçoğaltı-cının Elektrooptik ve İstatistikse! Davranışı”); jElectro-dyrıamıcş and Classical Theory of Fields and Particles, 1964, (“Elektrodinamik ve Klasik Alanlar ve Parçacıklar Kuramı”); The Theory of the Scattering Matrix, 1967, (“Saçılma Matrisleri Kuramı”); Dynamical Groups, 1972, (“Dinamik Gruplar”); Representations of Noncom-pact Groups and Application, 1977, (“Tıkız Olmayan Grup Gösterimleri ve Gönderim”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi