BJERKNES, Vilhelm (1862-1951) Jacob (1897-1975)
Norveçli meteoroloji bilginleri. Çağdaş meteorolojinin kurucusu ve bilimsel hava tahmini yöntemlerinin öncüsü olmuşlardır.
Vilheml Frimann Koren Bjerknes, 14 Mart 1862’de Christiania (sonradan Kristiania, 1925’ten bu yana Oslo) kentinde doğdu. Kristiania Üniversitesi’nde fen bilimleri okuyarak 1888’de yüksek lisans, 1892’de doktora derecesini aldı. Bu arada 1889’da Paris’e giderek Poincare’nin elektrodinamik derslerini izlemiş, ardından iki yıl kadar Bonn’da Hertz’in yanında çalışmıştı. 1895’te Stockholm Üniversitesi’n-de uygulamalı mekanik ve matematiksel fizik profesörü olduktan sonra, Kristiania Üniversitesi’nin fizik ve matematik profesörü olan babası Cari Anton Bjerknes’in (1825-1903) hidrodinamik araştırmalarından etkilenerek ilgisini o alana yöneltti. Hidrodinamik ve termodinamik yasalarını atmosfer hareketlerine uygulayarak, dinamik meteorolojinin ve bilimsel hava tahmini yöntemlerinin öncüsü oldu. 1907’deNorveç’ e dönerek 1912’ye değin Kristiania Üniversitesi’nde uygulamalı mekanik ve matematiksel fizik dersleri veren Vilhelm Bjerknes, 1912-1917 arası Leipzig Üniversitesi’nin jeofizik profesörlüğünü ve kendi önerisiyle kurulan Leipzig Jeofizik Enstitüsü’nün yöneticiliğini üstlendi. 1917-1926 arası Norveç’teki Bergen Üniversitesi’nde öğretim görevini sürdürürken Bergen Jeofizik Enstitüsü’nü kurdu, 1926-1932 arası Oslo Üniversitesi’nde profesör olarak bulundu ve 9 Nisan 1951’de Oslo’da öldü.
Oğlu Jacob Aall Bonnevie Bjerknes, Stockholm Üniversitesi’nin çağrısını kabul ederek İsveç’e yerleşmelerinden iki yıl sonra, 2 Kasım 1897’de Stockholm’ de doğdu. Daha çocukluğunda babasının ilgi alanını benimseyerek onun hemen bütün çalışmalarına katıldı. I. Dünya Savaşı sırasında Norveç’i meteorolojik gözlem istasyonları ağıyla donatan Bjerknes’ler, birkaç yıllık gözlem sonuçlarını değerlendirerek ve atmosfer hareketlerini akışkanlar dinamiğinin temelleri üzerine oturtarak 1919’da hava kütleleri kavramını geliştirdiler. 1920’de Bergen’deki Hava Tahmin Merkezi’nin yöneticiliğine getirilen Jacob Bjerknes, 1924’te Kristiania Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı ve 1930’da Bergen Üniversitesi’nde meteoroloji profesörü oldu. On yıl Sonra ABD’ye yerleşerek California Üniversitesi’nde ölünceye değin sürdüreceği meteoroloji profesörlüğü görevini üstlendi, 1946’da ABD uyruğuna geçti ve 7 Temmuz 1975’te Los Angeles’ta öldü.
Vilhelm Bjerknes, okyanus ve atmosfer hareketlerini açıklayabilmek için, hidrodinamik ile termodinamiğin temel yasalarından yola çıkmıştı. Okyanus akıntılarının, sıcaklığı ve yoğunluğu değişik su kütleleri arasındaki basınç farkından ileri geldiğini açıkladıktan sonra, atmosfer hareketlerinin nedenini de, Güneş’ten yayılan sıcaklık nedeniyle ısınan hava kütlelerinin bu ısıyı mekanik enerjiye dönüştürmesine bağladı. Bjerknes’ler ortak çalışmaları sonucunda, kuzey yarım kürenin değişik coğrafi enlemlerinde egemen olan ikisi soğuk (arktik ve kutupsal), ikisi sıcak (tropikal ve ekvatoral) dört ayrı hava kütlesi tanımladılar. Değişik enlemler üzerinde gelişen, değişik sıcaklıktaki bu hava kütlelerini ayıran sınır çizgilerine de, süregelen I. Dünya Savaşı’nın etkisiyle “cephe” adını verdiler. Siklonların ve antisiklonların oluşumunu ve hareketlerini bu cephelerin ortaya çıkışıyla açıklayan Bjerknes’ler, hava kütlelerinin kesintiye uğradığı yerleri ve cepheleri harita üzerine işleyerek uzun vadeli hava tahminlerinin ve çağdaş meteorolojinin temellerini attılar.
• YAPITLAR (başlıca): V. Bjerknes, Dynamic Meteorology and Hydrography, 2 cilt, 1910-1911, (“Dinamik Meteoroloji ve Hidrografi”); Physikalische Hydrodynamik, 1933, (“Fiziksel Hidrodinamik”). J.Bjerknes, Dynamic Meteorology and Weather Forecasting (C.L.Godske ile), 1975, (“Dinamik Meteoroloji ve Hava Tahmini”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi