Cazın Kökenleri
Caz müziği, 19. yy sonlan ve 20. yy başlannda ABD’nin güney eyaletlerinde oluşmaya başlamıştır. Yaratıcılan, Batı Afrika’dan Amerika’ya köle olarak getirilen zencilerdir; dolayısıyla Afrika halk müziği cazın başlıca kökenlerinden biri olmuştur. Ancak caz, toplumsal çevresinden kopartılan zencinin Yeni Dünya’da oluşturduğu bir müziktir. Bu açıdan da, Afrika halk müziğinin bir devamı olmaktan çok, Afrika ve Avrupa halk müzik kültürlerinin kaynaşması sonucunda ortaya çıkan bir bireşim olarak tanımlanabilir, her iki müzik geleneğinin de öğelerini içerir. Cazda kullanılan diatonik ve kromatik diziler yüzyıllar boyunca Avrupalı besteciler tarafından da kullanılmıştır. Avrupa müziğinde rastlanmayan pentatonik diziler ise Afrika müziğinin bir özelliğidir. Ancak cazın temelini Avrupa müziğindeki dizilerin üçüncü ve yedinci derecelerinin yarım nota peşleştirilmesiyle ortaya çıkan “blues dizisi” oluşturmuştur. Caz senkopla-ra dayanan ritmini Afrika müziğinden almış, buna karşılık armonik yapısı Avrupa müziğinin etkisinde gelişmiştir. Ritmik çalgıların dışındaki çalgılann çoğu da Avrupa müziğinin çalgılarıdır.
Caza kaynaklık eden ilk vokal müzik örnekleri ABD ’nin güney eyaletlerindeki çiftliklerde, demiryollarında ve nehir gemilerinde doğup gelişen zenci iş şarkılandır. Zenci kölelerin ağır çalışma koşullan ve özgürlük umutlan bu müzikte anlatım bulmuş, doğaçtan söylenen ve ritmini çalışma temposundan alan bu şarkılann temelini çağn-yanıt kalıbı oluşturmuştur. Cazın en önemli kaynaklanndan biri de kilise müziğidir. Incil’den bölümleri aktaran gospel şarkılan ve ilahiler (spiritual), Afrikalı zencinin Hıristiyanlaştınldığı, ancak aynı zamanda Afrika müziğinin kilise müziğini etkilediği bir sürecin ürünleridir. Zenci köleler orkestra çalgı-lanndan ve müzik eğitiminden yoksun oldukla-nndan Afrika müziğinden etkilenen kilise müziğinin bu ilk örnekleri vokal müzik olarak gelişmiştir. “Swing Low Sweet Chariot” ve “Nobody Knows the Trouble I’veSeen”,spiritual’ lann bugün de tanınan örneklerindendir. Cazın temelini oluşturan blues ise esas olarak din dışı bir müziktir. Blues, hem bir müzik türünü, hem de bu müziğin çoğu örneklerinin içerdiği hüzünlü havayı tanımlayan bir sözcüktür. Kökenleri daha eskiye uzanmakla birlikte 19. yy sonunda biçimlenmeye başlayan blues, büyük bir olasılıkla iş ve hapishane şarkılann-dan, tarla ezgilerinden (field hollers) ya da kilise müziğinin din dışı bir nitelik kazanmasıyla gelişmiştir. ABD’nin güney eyaletlerinde, özellikle Mississippi yöresinde filizlenmekle birlikte olgunluğuna ülkenin kuzeyinde erişmiş, müzikhollerde daha çok kadan şarkıcılann söylediği bir türe dönüşmüştür. Blues ezgilerini derleyen zenci besteci ve düzenlemeci W. C.Handy ’nin katkılanyla blues akor dizileri, caz müzikçileri-nin yeni ezgiler yaratırken başvurduklan önemli bir kaynak oluşturmuştur.
Cazı önceleyen ve caza geçişte önemli bir aşama oluşturan bir müzik türü da ragtime’dır. 1890-1920 arası özellikle Mississippi ve Missouri bölgelerinde yaygınlaşan hızlı tempolu bir piyano müziği olan ragtime, zenci dans müziğinin senkoplu ritimlerini kilise müziğiyle ve vals, mazurka gibi Avrupa dans müziklerinin etkileriyle birleştirmiştir. Doğaçlamadan çok düzenleme ve besteleri temel alan bir tarz olması nedeniyle de cazda armoni ve biçim kaygısının gelişmesinde etkili olmuştur.
Afrika halk müziği, zenci iş şarkıları, tarla ezgileri, hapishane şarkılan, kilise müziği, blues ve ragtime’ın yanı sıra, Ispanyol-Amerikan halk müziği ve Avrupa’dan Amerika’ya göç etmiş halk topluluklannın müzik kültürleri de caz adını alan bireşime kaynaklık etmiştir. Caza özgün niteliğini kazandıran, bu farklı müzik öğelerinin zenci müzikçilerin potasında erimesidir. Ancak, kökenleri daha çok kent dışı bir kültüre dayanmakla birlikte cazın, konser, opera, tiyatro, dans müziği gibi Batı müzik geleneklerine de açılarak ayn bir kimlik kazanması, kent kültürü niteliği kazanmasıyla aynı zamanda olmuştur. Bu açıdan cazın oluşmasındaki en önemli etken, Amerikan Iç Savaşı’nın ardından köleliğin kaldınlması, bunun bir sonucu olarak da, kentlerde büyük bir zenci nüfusun oluşmasıve zenci kültürünün giderek beyazlann ticari dünyasına açılmasıdır. Bu değişimlere sahne olması açısından 19. yy sonlanndan 1917’ye değin uzanan dönem caz tarihinin ilk evresi sayılır. Bu dönemde caza beşiklik eden yer Mississippi deltasının en büyük kenti olan New Orleans’dır. Ancak cazın, popüler bir müzik türü olarak ragtime’m yerini alması ve adım tüm dünyaya duyurması 1920’lerde gerçekleşmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi