HALE, George Ellery (1868-1938)
ABD’li astronomi bilgini. Mt. Wilson ve Mt. Palomar gözlemevlerinin kuruluşunu örgütlemiş, Güneş’te manyetik alanın varlığını saptamıştır.
29 Haziran 1868’de Chicago’da doğdu, 21 Şubat 1938’de California Eyaleti’nin Pasadena kentinde öldü. 1886’da girdiği Massachussets İnstitute of Tech-nology’nin (MIT) fizik bölümünde öğrenciyken, büyük ilgi duyduğu astronomi alanında kendi kendini yetiştirdi ve Harvard College Gözlemevi’nde bazı yardımcı görevler alarak deneyim kazandı. 1889’da, Güneş yüzeyinin incelenmesinde kullanılan ve spek-trohelyograf adı verilen gözlem aracını geliştirdi. MIT’den diplomasını aldıktan sonra bir süre, kendisine ait 12 inçlik kırılmalı bir teleskopla gözlemler yaptı ve Güneş yüzeyindeki parlak kalsiyum bulutlarını ve sıcak gaz püskürmelerini görüntülemeyi başardı. 1892’de Chicago Üniversitesi’nde astrofizik profesörlüğüne getirildi. Ertesi yıl araştırma yapmak amacıyla gittiği Berlin Üniversitesi’nde Helmholtz ve Planck gibi ünlü bilim adamlarıyla birlikte çalıştı. 1895’te ABD’ye döndü ve astronomi dünyasının bugün de en saygın süreli yayını olan Astropbysical Journal’i J. Keeler ile birlikte yayımlamaya başladı.
Hale 1897’de, Yerkes Gözlemevi’nin, Berlin’e gitmeden önce başlattığı kuruluş çalışmalarını tamamladı. 40 inçlik bir teleskopla donatılmış, yalnızca bir gözlemevi değil bir fizik laboratuvarı da sayılabilecek olan Yerkes Gözlemevi’ni, 1905’te, Yerkes’ten ödünç alman bir Snow teleskopuyla çalışmaya başlayan Mt. Wilson Gözlemevi’nin kuruluşu izledi. Hale’in 1908’de Mt. Wilson’a kazandırdığı 60 inçlik ve 1917’deki 100 inçlik yansıtmalı teleskoplar o dönemin en güçlü gözlem araçlarıydı.
1929’da Mt. Palomar’da daha büyük bir gözlemevi kurmaya girişen Hale tüm plan ve projelerini hazırlattığı bu gözlemevinin yapım çalışmaları tamamlanmadan öldü.
1902-1929 arasında ABD Ulusai Bilim Akademisi üyesi olarak görev yapan, 1916’da Ulusal Araştırma Kurumu’nu kuran ve ilk başkanı seçilen Hale, öbür ülkelerde varolan benzeri kurumlan bir araya getirmeye de çaba harcamış ve 1931’de kurulmasına öncülük ettiği International Council of Scientific Unions’m (Uluslararası Bilimsel Birlikler Konseyi) ertesi yıl başkanlığına getirilmiştir. Yapım çalışmaları Hale’in ölümünden on yıl sonra sonuçlandırılan Mt. Palomar Gözlemevi’nin 200 inçlik teleskobuna ve 1969’da Mt. Wilson ve Mt. Palomar gözlemevlerinin birleştirilmesiyle oluşturulan gözlemevine Hale’in adı verilmiştir. Hale, gözlemevlerinin kurulmasındaki değerli çalışmasının yanı sıra, 20. yy’m başında ufak bir okul olan Throop Polytechnic Institute’un, bilim dünyasının sayılı kurumlarından biri olan California Institute of Technology’ye dönüşmesinde de önemli rol oynamıştır.
Hale, geliştirdiği spektrohelyograf ve kurduğu gözlemevleriyie, Güneş’in ve daha uzak bazı yıldızların incelenmesini ve evrenin büyüklüğüne ilişkin hesaplar yapılmasını sağlayan gözlem olanaklarını yaratan, böylece astronomi araştırmalarına büyük bir hız kazandıran bir örgütçü olmasının yanı sıra, Güneş’in yapısının anlaşılabilmesine öncülük eden bilimsel çalışmalarıyla da önemli bir bilim adamıdır. Güneş yüzeyindeki hidrojen püskülcüklerini görüntülemeyi, Güneş’te gözlenen lekelerin Güneş’in öbür bölgelerine oranla daha düşük sıcaklıkta olduğunu ve bu lekelerde manyetik alanların varlığını göstermeyi başarmıştır. Yerküre dışında da manyetik alanların varlığının saptanması, günümüze değin süren ve Güneş’te yaklaşık 2 Gauss şiddetinde bir manyetik alan bulunduğunu gösteren araştırmaları başlatmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi