HERAKLEİDES [Pontuslu] (İÖ 388-310)
Anadolulu filozof ve gökbilimci. Gezimcilik’i benimsemiş, Yer’in döndüğünü ilk kez ortaya atmıştır.
Pontus’ta Heracleia’da (Karadeniz Ereğlisi) doğdu, Atina’da öldü. Varlıklı bir ailenin çocuğudur. Felsefe öğrenmek için ülkesinden ayrılarak Atina’ya gitti, Platon’un öğrencisi oldu. Kimi kaynaklar, Pla-ton’un İtalya’ya giderken, Akademi’nin yönetimini Herakleides’e bıraktığını bildirir. Ancak, daha sonraları Platon’un görüşlerini izlemekten vazgeçmiş, Ge-zimcilik’i benimsemiştir. Diogenes Laertius’un belirttiğine göre, ahlak, fizik, gökbilim, edebiyat, müzik, tarih, geometri gibi türlü alanlarla ilgilenmiş, yapıtlarını genellikle komedi ve trajedi türünde yazmıştır. Bu yapıtların, bir iki küçük bölüm dışında, tümü yitiktir.
Felsefe alanındaki yapıtlarında Tanrı’nın varlığı, tanrısal adalet, yeniden doğuş, tufan, bilicilik gibi konulan kanıtlamaya çalışmıştır. Tanrı’yı evrensel bir anlak ya da evren olarak tasarlar, biçiminin değişken olduğunu ileri sürer. Tanrı’nın anlığı evreni atomlardan yaratmıştır. Bu atomlar, bölünmez ve birbirine dönüştürülemeyen öğelerdir. Bunlar güç odakları olduklarından, birbirlerini etkiler ve değiştirirler. Herakleides böylece Atomculuk’u mekanik değil, dinamik bir görüş olarak savunmaktadır. Doğaüstü güçleri açıklamaya çalışması ise, onun Platoncu yönünü vurgular, düşüncesinde Yeni-Platonculuk’un tohumları görülür.
Herakleides, Yer’in hem kendi ekseni, hem de Güneş çevresinde döndüğünü ileri süren ilk gökbilimcidir. Ancak, bu görüşüne döneminde önem verilmemiş, 1800 yıl sonra değer kazanmıştır. Bununla da yetinmeyip Herakleides, Merkür ve Venüs’ün Güneş çevresinde devinimini doğru olarak saptamıştır. Ona göre, her gezegen kendi atmosferiyle ayrı bir evrendir. Tüm gezegenler, sonsuz bir esir içinde yer alır. Yıldızlar ise, tanrısal varlıklardır, ışm ve esirden yaratılmışlardır. Herakleides, yaşadığı dönemdeki sözlü ve yazılı kaynaklara dayanarak, geçmiş yüzyıllardaki öykü ve söylentileri derledi, bunlarda Pythagorasçılar’a ve Empedokles’e ilişkin kapsamlı bilgiler verir. Aristoteles’in Politika’sını(Politika) özetlemiştir. Edebiyat alanında Homeros, Hesiodos ve Arkhileos ile ilgili yapıtları da vardır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi