Türkiye İş Bankası’rıın Kuruluş Öyküsü
İş Bankası, 1923 İzmir İktisat Kongresi’nce kabul edilen “uygun bir ad altında bir ticaret ana bankası kurulması” önerisinin gerçekleştirilmesi sonucunda doğdu.
Mustafa Kemal (Atatürk), 1923 yazında bir akşam ilgili bakanlan Çankaya’ya çağırarak, bu öneri doğrultusundaki görüşlerini açıkladı. Kurtuluş savaşı sırasında Hint Müslümanları’nın gönderdikleri paranın 250.000 lirası ile ekonomiye yararlı bir şirket kurmak istiyordu. Mustafa Kemal, bu konuda Celal Bayar’m da görüşünün alınmasını istedi. Celal Bayar’ın “Gazi Paşa’nın parasıyla şirket kurup işletilemez. Böyle bir şey ağır dedikodulara neden olur. Milli ekonomiye de yeterince fayda sağlamaz. En iyisi o tasarrufu maya yaparak, memur, tüccar, subay, esnaf, çiftçi, herkesin ortağı olabileceği milli bir müessese olarak bir banka kuralım. Böyle bir bankaya memleketin ve başta Türk tüccarlar gelmek üzere bütün Türkler’in büyük ihtiyacı vardır. Hem Gazi Paşa’nın tasarrufları bol gelir getirir, hem de memlekete büyük hizmette bulunulur” biçimindeki önerisi üzerine milli bir banka kurulması konusunda düşünce birliğine vardılar.
O dönemde mübadele, imar ve iskân vekili olan Bayar, görevinden ayrılarak bankanın kuruluş hazırlıklarına başladı. Başlangıçta iş çevrelerinin tavrı hiç de yüreklendirici değildi. Öte yandan böylesi bir kuruluştan çıkarları zedelenecek olan yabancı bankacılar, Türkler’in kendi başlarına bir bankayı yönetecek bilgi ve deneyimleri olmadığını, dolayısıyla bu girişimin başarısızlıkla sonuçlanacağını ileri sürdüler.
Bir anonim şirket niteliği taşıyacak olan bankanın 5 ve 10’ar liralık hisse senetleri başlangıçta çok ilgi görmedi. Senetler ancak mebus, subay ve memurlann ayltklanndan taksitle kesilmek yoluyla dağıtılabildi. Bir bölümü de iş çevrelerine verildi. Bankanın ilk şubesi 26 Ağustos 1924 günü Ulus’ta Vakıflar’a ait küçük bir binada açıldı. Bankacılık işlerinin ötesinde iş çevrelerine canlılık getirmek amacıyla tanm, sanayi, maden ve bayındırlık alanlanna yönelik doğrudan girişimlerde bulunacak ya da yapılacak girişimleri destekleyecek olan bankanın adı Türkiye İş Bankası oldu. Genel müdürlüğe de Celal Bayar getirildi.
Bankanın sermayesi, iki yüz elli bin lirası Atatürk’ün hissesi olmak üzere, bir milyon liraydı. Diğer hissedarlar, Celal (Bayar), Siirt mebusu Mahmut (Soydan), Hüseyinbeyzade İbrahim Mora, Yenişehirlizade Ethem Hasan, Cebelibereket (Osmaniye) mebusu İhsan, Ahmet Hanif, Edirneli Emin, Sükkerizade Tevfik Paşa, Süreyya Emir Paşa, Hafız Halit, Haşan (Saka), Rıdvanzade Haşan, Kavalalı İbrahim Paşazade Hüseyin, Attarzade Rasim, İnegöllü-zade Mehmet Saffer, Çubukçuzade Mehmet Suphi, Inegöllüzade Mehmet Refet, Uşakizade Mahmut Muammer, Altıağazade Mustafa, Eczacı Necip, Yelkencizade Lütfi, İzmir mebusu Rahmi, Muhasebecizade Rıza, Kmacızade Şakir, Yozgat mebusu Salih, Nemlizade Sıtkı, Akif Paşa, Hacı Ebubekirzade Osman, Ali Ramiz ve Ortakları, Remzizade Ferit, Doktor Fikret, Fuat Bulca, Ali (Kılıç), Avundukzade Mahmut, Ragıp Paşazade Şakir beylerdi.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi