HALDANE, John Burdon Sanderson (1892-1964)
İskoç, genetik ve biyometri uzmanı. Topluluk genetiği ve evrim konusundaki istatiksel araştırmalarıyla tanınmıştır.
5 Kasım 1892’de Oxford’da doğdu, 1 Aralık 1964’te Hindistan’ın Bhubaneswar kentinde öldü. Haldane, daha küçük yaşlarda, fizyoloji uzmanı olan babası John Scott Haldane’e laboratuvarında yardım ederek bilimle ilgilendi. Eton ve Oxford’da eğitim gördü. I.Dünya Savaşı sırasında cephede bulundu, savaştan hemen sonraki yıllarda Oxford’a dönerek genetik ve fizyoloji Cambridge’de Frederick Hopkins’ in yanında biyokimya, daha sonra da Londra’da University College’da genetik üstüne çalışmalar yaptı. 1923’te Cambridge’de biyokimya öğretmeye başlayan Haldane 1927’de Royal Institution’a profesör olarak atandı. 1932’de Royal Society’nin üyeliğine seçildi ve 1933’te Londra Üniversitesi’nde genetik, 1937’den başlayarak da aynı kuruma bağlı University College’da biyometri profesörlüğü yaptı. İspanya’da, İç Savaş’m başlamasından hemen sonra İngiliz Komünist Partisi’ne katılan, uzun yıllar Daily Worker gazetesinin yazı kurulunda görev alan Haldane, 1957’de İngiltere’nin dış politikasını protesto ederek Hindistan’a göç etti ve bir süre Kalküta’da Hindistan İstatistik Bürosu’nda çalıştı. 1961’de Hindistan uyruğuna geçti ve bir yıl sonra da Onssa Eyaleti’ndeki Genetik ve Biyometri Laboratuvarı’nın yöneticiliğini üstlendi.
Haldane biyoloji ve fizyolojinin değişik alanlarında genellikle matematiksel yöntemlere ağırlık veren önemli araştırmalar yapmış, çok sayıda kitap ve makale yazmıştır. I.Dünya Savaşı sırasında gaz maskeleri üzerine yaptığı bir çalışma sonucu solunum fizyolojisi ile ilgilendi. Daha sonraki yıllarda, yaşamını tehlikeye atma pahasına kendi üstünde yaptığı deneyler de dahil olmak üzere birçok araştırmasında, kandaki karbondioksit hava basıncı ve sıcaklığı gibi etkenlerin solunum üstündeki etkilerini inceledi.
1920’lerde Cambridge’de biyokimya araştırmaları yaptığı dönemde, matematiksel yöntemler aracılığıyla, enzim tepkimelerinin termodinamik yasalarına uyduğunu kanıtladı, 1930’da da bu çalışmalarına dayanarak enzimlerin işlevi konusunda Enzymes (“Enzimler”) adlı bir kitap yayımladı.
Küçük yaşlarda Mendel’i okuyarak genetiğe ilgi duyan ve Mendel kalıtım yasaları üzerine çalışmaları bulunan Haldane, topluluk genetiği üzerine önemli araştırmalar yaptı. Doğal seçimin matematiği üzerine yaptığı araştırma sonucu, 1932’de yayımladığı The Causes of Evolution (“Evrimin Nedenleri”) adlı yapıtına eklediği, bu konuda yazdığı 10 önemli makalesinin ilkinde de, evrimin temelinde değşinim-den çok doğal seçimin yattığı savıyla Darwin’in kuramım güçlendirdi.
1935’te renk körlüğü, derinin ışık duyarlılığı, gece körlüğü ve bir deri hastalığına yol açan genlerin durumunu gösteren bir kromozom haritası hazırladı. 1936’da hemofili ve renk körlüğü arasındaki bağlantıyı gösteren bir araştırmaya girdi ve aynı yıi insanda değşinim oranına ilişkin ilk sonuçları elde etti.
Çok yönlü bir kişiliği olan ve çeşitli bilim dallarındaki kavramları yeni alanlara aktarma ve teknik konuları genel okura popüler bir dille açıklama yeteneği ile tanınan Haldane’nin çocuklar için hazırladığı bir bilim kitabı da vardır.
• YAPITLAR (başlıca): Science and Ethics, 1928, (“Bilim ve Ahlak”); Enzymes, 1930, (“Enzimler”); The Causes of Evolution, 1933, (“Evrimin Nedenleri”); Heredity and Politics, 1938, (“Kalıtım ve Siyaset”); The Mancist Philosophy and the Sciences, 1939, (“Marxsist Felsefe ve Bilimler”); The Biochemistry of Genetics, 1954, (“Genetiğin Biyokimyası”).
• KAYNAKLAR: W. Clark J.B.S.: The Life and Work of J.B.S. Haldane, 1969; K.R. Dronamarju, Haldane and Modern Biology, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi