BITTEL, Kurt (1907 – 30 Ocak 1991 )
Alman arkeolog. Hitit arkeolojisi konusunda günümüzün en önde gelen bilim adamıdır.
Heidenheim’de doğdu. Tübingen Üniversitesi’ni bitirdi, 1930’da Marburg Üniversitesi’nde doktora yaptı. Aynı yıl Frankfurt’taki Römisch-Germanische Kommission’da (Roma-Cermen Kurulu) çalışmaya başladı. 1931-1933 arasında Kahire’deki Alman Arkeoloji Enstitüsü’nde görev yaptı. Mısır ve Anadolu’da kazılara katıldı. 1938-1944 arasında İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü’nü yönetti. 1946’dan 1953’e değin Tübingen Üniversitesi’nde ders verdi. 1951’den başlayarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde yeni kurulan Prehistorya Bölümü’nde eğitime katıldı. 1954’te yeniden İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün başına getirildi. 1960’ta Alman Arkeoloji Enstitüleri’nin Berlin’deki merkezinin başkanlığına atandı. 1972’de emekli oldu. Tübingen Universitesi’nde emeritus olarak eğitim etkinliğini sürdürmektedir.
Meslek yaşamı boyunca Londra’daki British Academy, Cambridge’deki Prehistoric Society, Dublin’deki Royal Irish Academy, Türk Tarih Kurumu, Bulgar Arkeoloji Enstitüsü, Archaeological Institute of America gibi kurumlarm üyeliğine seçildi.
Almanya ve Mısır’daki araştırmalarıyla tarihöncesi konusunda uzmanlaştı. Orta Anadolu’daki tarihöncesi kültürlerin sıralanmasında düzeltmeler yaparak sağlıklı sonuçların elde edilmesine katkıda bulundu.
Anadolu’da Çorum yakınındaki Boğazköy’de 20. yy başlarında yapılan kazılarda Hititler’in başkenti Hattuşa’ya ait anıtsal yapılar bulunmuştu. Bittel bu yapıların hangi kültür yerleşmelerine tarihlenebileceğini saptamak amacıyla 1931’de burada yeniden kazıya girişti. Kentteki en uzun süreli yerleşmenin Büyükkale olduğunu tahmin ettiği için araştırmalara burada başladı. Tahmininin doğruluğu hemen belli oldu, daha ilk kazı çukurunda Hititler’in binlerce pişmiş toprak tabletten oluşan devlet arşivi bulunmuştu. Böyle yazılı kaynakların ele geçmesinin önemi, kazının günümüze değin sürdürülmesini de sağladı.
Bittel titiz araştırmalarıyla Anadolu’daki Hitit öncesi toplulukların kültür geçmişine eğilmiş, Hititler’in erken dönemdeki yayılma alanlarını belirlemiş, Hitit öncesi yerleşmelerin de aynı yerlerde bulunduğunu ortaya koymuştur. Boğazköy yakınındaki Yazılıkaya açık hava tapmağının kabartmalarında canlandırılan kişi ve sahnelere açıklamalar getirmiştir. Yine Boğazköy dolayındaki Osmankayası mezar buluntularıyla, Hititler’in Eski Krallık döneminde ölülerini yakarak da, yakmadan da gömdüklerini kanıtlamıştır.
Araştırmalarının büyük çoğunluğunda Anadolu’ yu ele almakla birlikte, daha başka alanlara da yönelmiştir. Selçuklu mezarları, Roma yolağı, Boğazköy kral listelen, barok kilise yapıları gibi değişik konulara değindiği yayınları onun bu çok yönlülüğünü ortaya koyar. 1925’teki ilk yazısından beri kitap ve makale olarak çalışmalarının sayısının 250’yi geçmiş olması, ne kadar verimli bir bilim adamı olduğunun kanıtıdır. 1931’den başlayarak -çeşitli kazı arkadaşlarının da katılımıyla hazırladığı Boğazköy kazısı raporları, bilimsel çalışmaları arasında özel bir yer almaktadır.
Bittel, arkeolojinin yapı ve gelişim yönünden tarih bilimleri grubuna girdiğini açıklıkla ortaya koymuş, bütün meslek yaşamı boyunca tarihin arkeolojiye ne kadar katkıda bulunduğunu göstermiş, kendj araştırmalarında da konuya hep bir tarihçi gözüyle bakmıştır. Elde ettiği bulguları her zaman doğru değerlendirmesi ve sağlıklı tarihlendirmesi, onu Hitit arkeolojisi konusunda dünyanın en önde gelen uzmanı yapmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Die Felsbilder von Yazılıkaya, 1934,(“Yazılıkaya Kaya Kabartmaları”); Die Rumen ven Boğazköy, der Hauptstadt des Hetbiterreıcbes, 1937, (“Hitit Imparatorluğu’nunBaşkenti Boğazköy Harabeleri”); Atatürk und die Urgescbicbtsforscbung, 1939, (“Atatürk ve Ilköz Tarih Araştırmaları”); Hetbitische Besta-tungsbraucbe, 1940, (“Hitit Ölü Gömme Gelenekleri”); Yazılıkaya. Arcbitektur, Felsbilder, Inscbriften und Klein-funde (R. Naumann ve H. Otta ile), 1941, (“Yazılıkaya. Mimarlık, Kaya Kabartmalan, Yazıtlar ve Küçük Buluntular”); Kleinasiatiscbe Studien, 1942; (“Küçük Asya Çalışmaları”); Ön Asya Tarih Öncesi Çağları-Mısır, Filistin, Suriye, 1945; Boğazköy (H. Çambel ile), 1951; Fietbiter, I. Gescbicbte. II. Religion, 1959, (“Hititler, I. Tarih. II. Din”); Hattusba. The Capital of the Hittites, 1970, (“Hattuşa, Hititler’in Başkenti”); Boğazköy Führer, 1971, (“Boğazköy Rehberi”); Die Fietbiter, 1976, (“Hititler”).
• KAYNAKLAR: R.M. Boelımer (H. Hauptmann ile), “Bibliographie von Kurt Bittel”, Arcbeologische Mittei-lungen aus Iran, (10), 1977.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi