BERT, Paul (1833-1886)
Fransız fizyoloji bilgini ve siyaset adamı. Solunum fizyolojisi ve hayvanlarda doku nakli üstüne çalışmalar yapmıştır.
18 Ekim 1833’te Auxerre’de doğdu. 1853’te Paris’e giderek önce hukuk, daha sonra tıp ve doğabilimleri okudu. 1857’de hukuk, 1860’ta doğabi-limleri diplomasını, 1863’te de hayvanlarda doku nakli konulu teziyle lisanüstü derecesini alarak College de France’ta Claude Bernard’m yanında çalışmaya başladı. 1866’da, De la vitalite propre des tissus animaux (“Hayvansal Dokuların Öz Dirimselliği Üstüne”) başlıklı teziyle doğabilimleri dalında doktorasını tamamlayınca, aynı yıl Bordeaux Universitesi’nde zooloji ve fizyoloji profesörlüğüne, 1868’de de Museum d’histoire Naturelle’deki karşılaştırmalı fizyoloji kürsüsüne getirildi. Ertesi yıl Sorbonne’da Bernard’dan boşalan fizyoloji kürsüsünü devralan Bert, 1870’te Fransa-Prusya Savaşı’nın başlaması üzerine bilimsel çalışmalarına ara vererek siyasete atıldı. Ocak 1871’de Kuzey illeri valisi oldu, 1872’de milletvekili seçildi ve 1881-1882 arası kısa bir süre eğitim bakanlığı yaptı. Çinhindi’nde Fransa’nın sömürge rejimine karşı başlayan ayaklanmaları bastırmak üzere 1886’da Annam ve Tonkin’in genel valiliğine atanan Bert, göreve başladıktan birkaç ay sonra dizanteriye yakalanarak 11 Kasım 1886’da Hanoi’de (bugün Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti’nin başkenti) öldü.
Bert, 1870 Eylülü’nde Fransız ordusunun Prusya karşısındaki Sedan yenilgisi ve III. Napoleon’un tahttan düşürülmesi üzerine, yeni kurulan Ulusal Savunma Hükümeti’nin içişleri bakanı ve yakın dostu Leon Gambetta’nın önderliğindeki ulusal direniş hareketine katılmıştı. O tarihte başlayan siyasal etkinliğini ölünceye değin sürdürdü. Prusya Savaşı’nın sona ermesinden sonra 1872’de Liberal Cumhuriyetçi Parti’den milletvekili olarak katıldığı Meclis’te, Fransa’nın Prusya’ya bıraktığı zengin madencilik bölgeleri Alsace ve Lorraine’in geri alınmasını savunan kanadın en ateşli temsilcisi oldu. 1885’te Çinhindi’nde Fransız yönetimine karşı gelişen başkaldırılar sırasında da, ülkesinin o bölgedeki yayılma siyasetini destekleyen ve sömürgelerinin kesinlikle elden çıkarılmaması gerektiğini savunanların başında geliyordu. Ertesi yıl Çinhindi’ne ilk sivil vali olarak gönderildiğinde de, yöneticiliğinin çok kısa sürmesine karşın, askeri güçlerin yönetime karışmasını engelleyerek bölgede barışı sağladı. Tonkin Akademisi’nin kuruluşuna öncülük etti.
Buna karşın daha çok, Kasım 1881 ile Ocak 1882 arasında Gambetta Kabinesi’nin eğitim bakanıyken uyguladığı eğitim politikasıyla bilinir. Eğitimi siyasal, ekonomik ve kültürel kalkınmanın temeli olarak gören Bert, liberal milletvekili Jules Ferry’nin eğitim reformuna ilişkin yasa tasarılarını desteklemiş, ilköğretimin parasız ve zorunlu olmasını, özellikle de bilime dayalı laik bir eğitim düzeninin kurulmasını savunmuştur. Kızlar için ortaöğretimin gerekliliğini vurgulayan ve Sorbonne’daki kız öğrencilere yıllarca biyoloji ve zooloji dersleri veren Bert, tüm bilimsel gelişmelerin halka yansıtılmasını savunduğu için 1879-1885 yılları arasında Revues scientifiques adlı derginin yayın yöneticiliğini de üstlenmiştir.
Bert’in fizyoloji alanındaki çalışmalarında hocası Bernard’m, özellikle onun geliştirdiği deneysel fizyoloji yöntemlerinin ve “iç ortam” kavramının büyük etkisi olmuştur. 1860’larda, Bernard’ın öğrencisi ve asistanı olarak sürdürdüğü ilk çalışmalarının konusu, hayvanlarda doku aşılama ve organ nakli yöntemleri ile dokuların canlılıklarını koruma özellikleridir. Daha çok fareler üzerinde yaptığı deneylerle, aşıladığı ya da naklettiği doku ve organların yeni “ortama” uyum sağlama özelliklerini inceleyen Bert, doku ve hücrelerin uygun bir ortamda canlılığını koruyarak yaşayabileceği sonucuna vardı.
1870’lerden başlayarak araştırmalarını daha çok karşılaştırmalı fizyoloji ve özellikle solunum fizyolojisi üzerinde yoğunlaştırdı, Omurgalı ve omurgasız canlıların solunum organlarını, suda ve havada yaşayan canlıların solunum mekanizmaları arasındaki farklılıkları inceledi; deri solunumuna ilişkin deneyleri sonucunda, kandaki oksijen miktarının dış hava basıncına göre değiştiği kanısına vardı. O yıllarda büyük bir imar hareketine girişen Fransa’da, sualtı tünellerinin ya da köprü temellerinin yapımında çalışan işçiler arasında nedeni belirsiz ölümler görülmeye başlamıştı. Atmosfer basıncı gibi dış ortam değişikliklerinin organizmayı nasıl etkilediğini, alçak ve yüksek basınçların iç ortamda ne gibi değişikliklere yol açtığını daha Bernard’ın öğrencisi olduğu yıllarda araştırmaya başlayan Bert, bu “vurgun” olayını, kandaki çözülmüş gaz miktarıyla hava basıncı arasındaki ilişkiye bağlıyordu. Araştırmalarına göre kandaki kısmi oksijen basıncının normalin üstündeki hava basıncında artması ya da alçak basınçta azalması, her iki durumda da ölüme neden oluyordu. Derinde çalışan işçiler gibi, yüksek basınçtan hızla alçak basınca geçildiğinde, organizma bu duruma uyum sağlayamıyor, yüksek basınçta dokularda daha kolaylıkla çözülen azot basınç birden azalınca serbest kalarak kanda ve dokularda baloncuklar yapıyordu.
Bert, 1878’de yayımladığı La pression barometri-que (“Barometrik Basınç”) adlı yapıtında, bu “vurgun” olayını önleyebilmek için yüksek basınçtan normal basınca kademeli olarak geçilmesini önerdi. Gene aynı yapıtında, gerek hayvanlar gerek kendisi üzerinde yaptığı denemelerin sonuçlarını vererek, alçak ve yüksek basıncın fizyolojik etkilerini çevreye uyum sağlama açısından irdeledi ve yüksek bölgelerde yaşayanların kanında normalin üzerinde alyuvar bulunduğunu ileri sürdü. Bu savı sonradan, Peru’da yaşayanlar üzerinde yapılan incelemelerle doğrulandı. Alçak basınçtan ileri gelen oksijen yetmezliğine karşı oksijen tüpü kullanılmasını öneren de Bert’tir. Gene hava basıncı ile kandaki gaz basıncı arasındaki ilişkiden esinlenerek, azot monoksidin anestezi maddesi olarak kullanılabilmesi için basıncının biraz yüksek tutulması gerektiğini düşünmüş, ancak saf azot mo-noksitin oksijen yetersizliği (asfiksi) yarattığını göz önünde tutarak, 1/6 oksijen ile 5/6 azot monoksit oranında bir karışımı 1 1/5 atmosfer basınçta bir köpek üzerinde deneyerek başarı sağlamıştır. Tüm bu çalışmalarıyla Bert, solunum fizyolojisinin ve havacılık tıbbının öncüsü sayılır.
• YAPITLAR (başlıca): Rechercbes experimentales pour servir d l’histoire de la vitalite propre des tissus animaux 1866, (“Hayvansal Dokuların Oz Dirimselliğine Işık Tutacak Deneysel Araştırmalar”); La pression barometri-que, rechercbes de physiologie experimentale, 1878, (“Barometrik Basınç, Deneysel Fizyoloji Araştırmaları”).
• KAYNAKLAR: E. H. Ackerknecht, “Paul Bert’s Tri-muph”, Bulletin of History of Medicine, 1944; C.A. Culotta, A History of Respiratory Theory: Lavoisier to Paul Bert, 1777-1880, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi