BARNUM, Phineas Taylor (1810-1891)
ABD’li “showman”. Çağdaş sirkin ve eğlence endüstrisinin kurucularındandır.
5 Temmuz 1810’da, ABD’nin Connecticut eyaletinde Bethel’de doğdu. Babası ölünce genç yaşta ailesinin geçimini sağlamak zorunda kaldı. Kısa sürelerle türlü işlerde çalıştıktan sonra Herald of Freedom adlı bir haftalık gazete çıkarmaya başladı. Bir din adamına iftira ederek yayın kurallarını çiğnediği gerekçesiyle tutuklandı. Benzer suçlardan iki kez daha tutuklanınca Connecticut’da kötü bir ün kazandı. 1834’te New York’a yerleşti ve bir yıl sonra da “showman” olarak çalışmaya başladı. 1842’de John Scudder’m Amerikan Müzesi’ni (gösteri ve sergievi) satın aldı ve burayı büyük bir gösteri merkezine dönüştürdü. Gösterilerini, müzenin yangınlardan iyice harap olduğu 1868 tarihine değin sürdürdü. 1855’te iflas ettiğinde “Para Kazanma Sanatı” adlı konuşmalarıyla durumunu kurtarmıştı.
New York’taki müzesiyle ününü sağladıktan sonra, 1871’de iki ortağıyla birlikte “P.T. Barnum’un Gezici Müzesi, Hayvanat Bahçesi, Karavan ve Hipodromu” adlı bir gezici gösteri merkezi kurdu. 1881’de ise James A. Bailey’le birlikte ‘Barnum ve Bailey Sirki’ adıyla tanınan ABD’nin en büyük sirklerinden birini gerçekleştirdi. “Showman”liğinin yanı sıra politikayla da uğraşan Barnum, Connecticut Meclisi’nde çalıştı. 1875-1876 yıllarında Bridgeport’ da belediye başkanlığı yaptı. 7 Nisan 1891’de bu kentte öldü.
Başlangıçta zenginlik ve ün peşinde koşan Barnum, bu amacına ulaşabilmek için hiçbir şeyden çekinmemiş, Joice Heth adlı yaşlı ve sakat bir zenci kadını “George Washington’un dadısı” olarak tanıtarak ilgileri üstüne çekmiştir. Seyircinin olağandışı ve
garip olaylara düşkünlüğünü çok iyi değerlendirerek bunu bir ticaret alanı haline getirmiş, modern reklamcılığın ilk örneklerini vermiştir. Joice Heth’e karşı azalan ilginin yeniden canlanması için, onun aslında kemik, lastik ve yaydan yapılma bir robot olduğunu ileri süren bir gazete haberi yetmişti. Barnum, Amerikan Müzesi’ni satın aldıktan sonra, buradaki alışılagelmiş sergilerin yerine heyecan verici gösteriler düzenleyerek müzeyi bir eğlence merkezine dönüştürdü. Güzellik yarışmaları, melodramlar, hokkabazlar, vantrologlar, akvaryumlar, türü tükenmiş hayvanlar, aşırı şişman insanlar, albinolar ve kızılderililer gariplik meraklısı seyircileri akın akın Barnum Müzesi’ne çekti. Sürekli ve abartılı reklamlar sayesinde 1842-1868 arasında müze 82 milyon dolayında izleyici buldu, yüzyılın en büyük gösteri yeri olarak Barnum’a uluslararası bir ün kazandırdı. Charles Dickens, Henry James, William James, Galler Prensi VII. Edward gibi ünlüler de bu izleyiciler arasındaydı.
Barnum’un müzedeki en başarılı gösterilerinden biri Parmak Tom olarak lanse ettiği ve ünlü generallerin taklidini yapan Charles Stratton adlı cüceydi. Abraham Lincoln tarafından da kabul edilen Barnum ve Parmak Tom, yurt dışı turnelerine de çıktılar ve Kraliçe Victoria’nın huzurunda özel gösteri yaptılar. Seyircileri çılgınlar gibi müzeye toplayan gösterilerden biri de Siyamlı bitişik ikizlerdi. Bu gibi gösterilerin tüccarlığından emprezaryoluğa atlayan Barnum, İsveç’li soprano Jenny Lind’i, ABD’de, büyük bir reklam kampanyasıyla, “İsveç Bülbülü” adıyla tanıtarak dolaştırdı, ününe ün kattı.
1871’de kurulan Barnum Gezici Müzesi, cüceleri, ateş yiyen, kılıç yutan adamları, yılanları, büyücüleri, modern sirkin ayrılmaz bir parçası haline gelen çığırtkanlarıyla, 19.yy’da gösteri sanatları alanında yeni bir dönemi başlatmıştır. Barnum, bir yandan insanlara görmek istedikleri gariplikleri “satarak” zengin olan Yeni Dünya’lı yatırımcının aşırı bir örneği, öbür yandan da insanları eğlendirirken, yaygın olarak tüketmeye alıştıran popüler gösteri sanatlarının ilk uygulayıcısıdır.
• YAPITLAR (başlıca): Otobiyografi: The Life of P.T.Barnum Written by Himself, 1855, (“Kendi Kaleminden P.T. Barnum’un Hayatı”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi