Polis Romanı
Sıradan okurların yanı sıra, kimi seçkin yazarların, düşünür ve sanatçıların da ilgisini çeken polis romanı 19. yy’ın ikinci yansında, sanayileşme, kentleşme ve kitle kültürlerinin oluşması döneminde ortaya çıkmıştır. Bu türün “klasik” örnekleri ise 20. yy başlannda verilmiştir. Polis romanının babası sayılan Edgar Allan Poe, bilinçli olarak polis romanı yazmaktan çok, insan imgeleminin birtakım uç örneklerini verdiği gerilim ve merak dolu öyküleriyle bu türün ilk yazarlanndan olmuştur. Yarattığı Auguste Dupin tipi, profesyonel bir dedektif değildir. Onu, temel önermeler üzerinde kurduğu mantık dizileriyle sonuca giden pratik bir felsefeci saymak daha doğrudur. Kentlerdeki zenginlik birikiminin doğal bir sonucu sayılabilecek soygunlar, cinayetler vb.bu ve daha sonraki dönemlerde polis romanına toplumsal tabam sağlarken, imgelemi temel alan romantik edebiyat bu türe bir çeşit saygınlık da kazandırmıştır.
Polis romanının popüler bir tür niteliği kazandığı 19. yy sonlan ve 20. yy başlannın en önemli yazarlanndan biri Arthur Conan Doyle’dur. ince mantık oyunları ve güçlü akıl yürütme yeteneği ile en karmaşık olaylan çözen Şerlok Holmes’in yaratıcısı olan Doyle, merak ve gerilimi bütünüyle zihinsel süreçler üzerine kuran bir polis romanı türünün en yetkin örneklerini vermiştir. Kibirliliği, ince zevki, kadınlara güvenmeyişi ve opera düşkünlüğüyle aynntılara inilerek çizilmiş Holmes ile saf ama iyi kalpli ve sadık arkadaşı Watson, yalnızca polis romanı türünün değil, tüm Ingiliz edebiyatının en popüler karakterleri arasına girmişlerdir. Aynı dönemde, dedektif Reeder tipinin yaratıcısı olan Edgar Wallace ‘ın romanları, karmaşık olay örgüleri ve gerilimli düğümleriyle polis romanının klasik örnekleri arasında yer almıştır.
Polis romanı kraliçesi, hiç kuşkusuz Agatha Christie’dir. 1920’lerden başlayarak birbiri ardına gerilim dolu, mantıkla örülü, oluşturduktan ortam açısından eşsiz romanlar yazmış, bunlarda çevre olarak genellikle düşkün İngiliz aristokrasisini almıştır. Romanların çoğu bu sınıftan irısanlann miras gibi nedenlerle işledikleri cinayetleri konu edinir. Agatha Christie’nin yapıtlannm en ilginç yanı ise, bu sınıfın işlediği suçlan, Ingiltere’de yaşayan bir yabancının, bir Belçikalı olduğu için küçümsenmek-ten bir türlü kurtulamayan dedektif Hercule Poirot’nun ortaya çıkarmasıdır.
Polisiye romanın modem dönemi ABD ’de başlar. II. Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında, birbirini izleyen bunalımlar ve toplumsal patlamalar, polis romanını da etkilemiştir. Dashiell Hammet’le başlayan “sert erkek romanı”, başarının tek erdem sayıldığı bir toplumda, bu yanşmanın en sert sonuçlannın yaşandığı “sokaklar”da geçer. Artık zenginler ve aristokratlar, ince zevklere sahip polis hafiyeleri değil, ancak yumruk ve silahlanyla yaşama olanağı bulabilen, kadın düşkünü, sırf paraya tapan, başanya ince mantık oyunlan yerine dövüşerek ulaşan Dedektifler söz konusudur. Mickey Spillane’in (1918) yarattığı Mike Hammer tipi bu türün en uç örneğidir. Modem ABD polis romanının öteki tanınmış yazarlan arasında Raymond Chandler (1888-1959) ile John Dickson Carr sayılabilir.
1960’larda polis romanının bir değişiklik daha geçirdiği izlenir. Bilgisayann iyice yaygınlaştığı, atom gücünün, laser ışınının çeşitli alanlarda kullanılmaya başlandığı bir dönemde, bu gelişmeler doğal olarak polis romanına da yansımıştır. lan Fleming (1908-1964) uçan otomobilden, ateş eden dolmakaleme, el bombası gibi patlayan çakmaktan, telsizli kol saatine dek çağın her türlü teknik olanağını emrine sunduğu kahramanı Ingiliz Gizli Servis ajanı 007 James Bond tipiyle polis romanı türünde yeni bir yönelişin öncüsü olmuştur. James Bond dizilerinin moda düzeyine ulaşmasında, çağdaş teknolojinin en çekici yanlannın sergilenmesinin yanı sıra, ırkçılık ve erotizmin yaygın bir okuyucu ve seyirci kitlesine seslenecek biçimde kullanılmasının da payı büyüktür. Uluslararası casusluğa duyulan ilgi de, kuşkusuz, ABD ile SSCB arasındaki gerilime sahne olan soğuk savaş yıllannın bir sonucu olmuştur. Günümüzde polis romanı bir yandan eski klasiklerin yeniden okunduğu, bir yandan da birtakım yeni yönelişlerin ilgi topladığı bir dönemi yaşamaktadır. Yeni oluşumlar arasında, ünlü bilim kurgu yazan Asimov’un yarattığı ve günümüzden yüzyıllarca ilerdeki zamanlarda gezegenler arasındaki siyasal durumlara ilişkin olaylan çözümleyen dedektif Eliah Baley en sözü edilmeye değer olanıdır. Casusluk yanı ağır basan polis romanının yeni örnekleri arasında ise John Le Carr e ile Len Deighton’un casusluk dünyasının içyüzünü açığa vuran romanları sayılabilir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi