HARRİS, William Torrey (1835-1909)
ABD’li filozof, eğitimci. Hegelcilik’i benimseyerek bu görüşü eğitime uygulamış, ülkesinin eğitim yapısı üzerinde etkili olmuştur.
10 Eylül Î835’te Connecticut’takı Putnam’da doğdu. 5 Kasım 1909’da Providence’ta öldü. İik ve ortaöğrenimini Connecticut’ta tamamladıktan sonra, Yale Üniversitesi’ne girdi. Buradaki hocalarından Bronson Alcott, onu idealist bir felsefeye yöneltti. Öğrenimini bitirmesine bir yıl kala okulu yetersiz
bularak bıraktı. St.Louis’ye giderek ilkokul öğretmenliği yaptı. Orada tanıştığı kimi felsefecilerle kurduğu felsefe kulüplerinde, düzenli toplantılarla Hegel’ i incelemek fırsatını buldu. Bu dönemde yazdığı bir yazı, fazla Hegelci bulunarak, bir dergiden geri çevrilince, arkadaşlarıyla birlikte ABD’nin iik felsefe dergisi olan The Journal of Speçulative Philosophy’yı kurdu. Burada Hegelcilik’i savunmanın yanı sıra, William James, C.S. Peirce, John Dewey gibi dönemin ünlü Amerikan düşünürlerinden de yazılar yayımladı. 1889’dan 1906’ya değin ABD eğitim komisyonunda görev yaptı.
Harris’in felsefesi derin Hegelci izler taşır. Deney verilerini inceleyerek, bunlardan çıkarsadığı kimi zorunlu nitelikleri bir temel ilkeye bağlamaya çalışmıştır. Nesnelerin algılanabilir nitelikleri, ona göre, gerçeğin tümünü oluşturur. Kendinde nesne yoktur. Ancak bu algılanabilir nitelikler incelendiğinde bunlarda Kant’m ortaya attığı anlamda kimi zorunlu, sentetik a priori özellikler bulunur. Bunlardan ikisi, yani Kant’m “görü biçimleri” olarak adlandırdığı uzay ve zaman, tüm deneyin temel koşuludur. Bilginin düzeyleri arasında önemli bir ayrım vardır. Algılanabilir nesneleri tanırken, bunları kendi başlarına, yüzeylerinde taşıdıkları nitelikler açısından ele almak, onları başka nesnelerle ilişki ve karşılıklı bağımlılık içinde kavramaktan nasıl farklı bir işlemse, bu her iki işlem de bir üçüncüden aynı anlamda ayrılmalıdır: Tanımak ve bilmekle ilgili bu üçüncü işlem, gerçeğin temelini, nesnenin özünü verendir. Bu üçüncü aşamada, her türlü ilişki ve bağımlılığa olanak sağlayan bir “özüne ilişkinlik” (self-relatedness) bir bağımsızlık söz konusudur. Bu özüne ilişkinlik nedenselliği açıklar. Özüne ilişkin olan, öz-etkin de olduğu zaman, özünden bir ayrılmayla (self-separati-on) çevresine bir etki, bir enerji saçar. Nedenin bir sonuç doğurmasının temelinde bu ilke yatar. Her nedenden sonuca doğru, özden ayrılmayla ortaya çıkan bir etki akımı vardır. Bu anlamda en gerçek öz-etkin varlık Tanrı’dır.
Demokrasiye büyük önem veren Harris, bu kurumun eğitime girmesine, onunla bütünleşmesine çaba harcamıştır. Okulların bağımsız, kendi yönetimlerini kendileri üstlenen birimler olmaları gerektiğini savunmuştur. Onun Hegelci anlayışına göre, eğitim, özün gelişimi olarak değerlendirilir. Hegel metafiziğinin ABD’de yayılmasında Harris’in payı büyük olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Hegel’s Logic, a Book on the Genesis of the Categorıes of the Mind, 1890, (“Hegel’in Mantığı: Anlığın Ulamlarının Ortaya Çıkışı Üzerine Bir Kitap”); Introduction to the Study of PhiloSophy, 1890, (“Felsefe Çalışmasına Giriş”).
• KAYNAKLAR: E.L. Schaub, (der.), William Torrey Harris, 1936.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi