Mustafa Kemal’in Millî Mücadele’yi başlatmak üzere Samsun’da Anadolu toprağına ayak bastığı 19 Mayıs 1919 tarihinin önemi, kurtuluş stratejisinin saptanmasına başlangıç oluşundan gelir. Gerçi, Mustafa Kemal bu girişimin ön hazırlıklarını daha İstanbul’dayken yapmış, amacı belirlemişti, ama o amaca yönelebilmek için bazı şartların oluşmasına ihtiyaç vardı ve bunların ilki de belirli bir görev ve yetkilerle Anadolu’ya geçmekti. Bu şartlar oluşur oluşmaz da Mustafa Kemal 16 mayıs 1919 günü Bandırma yolcu vapuruyle ve karargâhını meydana getiren arkadaşlarıyle birlikte İstanbul’dan ayrılmış ve vapurun yolda batırılması ihtimali üzerine Sinop’tan karayoluyle Samsun’a varabilme çaresini aramış, ama bunun mümkün olamayacağım anladıktan sonra 19 Mayıs sabahı Samsun’a çıkmıştı.
Yöneticileri can kaygısına düşmüş vatanı ve esirliğine karar verilmiş ulusu böyle bir sondan kurtarmak için güvenilebilecek tek kuvvet doğrudan doğruya ulusun kendisi olabilirdi. Halk da zaten yöneticilerinden umudunu kesmeğe başlamış ve kendi başının çaresine bakmanın yollarını aramağa koyulmuştu. Nitekim, Mustafa Kemal’in İstanbul’dan ayrılmağa hazırlandığı gün İzmirliler yunan işgaline karşı hazırlık yapıyorlardı, Mustafa Kemal’in Samsun’a ayak bastığı gün de İstanbul’da işgali protesto için, katılanların çoğunluğu kadınlardan oluşan, Fatih mitingi düzenleniyordu. Böyle bir durumda yapılacak en uygun hareket de halkın bu yöndeki bilincini yaygınlaştırmaktı.
Mustafa Kemal bu inancını bir genelgeyle açıklamadan önce yerleştiği Mıntıka Pagenel değerlendirmesini yaptı. Çevredeki rum çeteciler tehlikeli hale gelmişti. Şehirde, daha çok çetecileri destekleyen bir İngiliz müfrezesi vardı. Mustafa Kemal gözlemlerini ve gelecek hakkmdaki düşüncelerini bir rapor halinde sadrazam Damat Ferid’e bildirdikten sonra Erzurum’da bulunan 15. kolordu komutanı Kâzım Karabekir Paşa ile temasa geçti. Kendisinin hiç değilse birkaç gün Samsun çevresinde kalması gerekiyordu; bu arada da başka yerlerde olup bitenleri bilmek
İlk zorluklar
Mustafa Kemal Samsun’da bir hafta kaldı. Bu süre içinde Ankara’daki 20. kolordu komutanı Ali Fuat (Cebesoy) ve Kâzım Karabekir paşalarla ilk temaslarını tamamlamış ve düşüncelerindeki tasarıyı kâğıt üzerine aktarılabilecek duruma getirmişti. Nitekim 25 mayısta Havza’ya giderek birkaç gün dinlendikten sonra 13 haziranda Amasya’ya hareket etmiş ve burada Ali Fuat, Hüseyin Rauf ve Refet (Bele) beylerle buluşarak, Kâzım Kara bekir’in telgrafla onayını aldıktan sonra Millî Mücadele’nin ilk program belgesi o-lan Amasya Genelgesi’ni hazırlamıştı. Bu belgeyle 19 Mayıs Türkiye tarihinde bir dönüm noktası değerini kazanmış oluyordu.
İstanbul Hükümeti’yle birlikte İstanbul’daki İtilâf Devletleri’ııin temsilcileri de artık durumu anlamış, Mustafa Kemal’i kandırma veya tehditle durdurmanın yollarını aramağa başlamışlardı.