İsmail Kılıç KÖKTEN Arkeolog (Ünye 1904-1974).
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ni bitirince aynı fakültenin Antropoloji ve Etnoloji Enstitüsü’nde asistan olarak öğretim üyeliğine başladı (1941), doktorasını (1947) ve doçentlik tezini verdikten (1953) sonra Prehistorya kürsüsüne geçerek profesör oldu (1959). Kars, Samsun, Gaziantep, Sivas ve Antalya’da araştırmalar yaparak Anadolu pre-historyasına ışık tutan Prof. Kılıç Kökten, Kars’ın Araş vadisinde, Hasçiftlik, Üçkllise, Vardasan ve Azal köyündeki tarihöncesi yerleşme alanlarını, ayrıca Saz-kara ve Kalecik’teki höyükleri ortaya çıkardı. Kars bölgesinde yaptığı araştırmalarda Kalkolitik, Bronz, Bakır ve Hitit çağlarına ait sekiz yerleşme yeriyle yedi höyük, sayısız mağara, kaya sığmakları, bunların içinde de tarihöncesine ait taş âletler, çanak, çömlek, kemik ve madenî eşyalar buldu.
Kökten, 1940-1941 yıllarında Prof. Tahsin Özgüç ve Prof. Nimet Özgüç ile birlikte Samsun bölgesinde araştırmalarına devam ederek Kuzey Anadolu’nun en eski yerleşmesini aydınlığa kavuşturdu. Aralıksız iki yıl süren kazılarda Samsun’un 3 km güneydoğusunda ve Mert ırmağı kenarındaki Dündartepe höyüğünde çalışan arkeologlar burada İç Anadolu Bakır çağı buluntularına benzeyen ince ve kaba hamurlu çanak – çömleklere rastladılar. Kılıç Kökten buluntulara dayanarak Dündartepe’yi M.Ö. 3000 yıllarına tarihlendirdi.
1946’da araştırmalarını Gaziantep’in Dülük ve Metmenge köylerinde sürdüren Kökten, burada da paleolitik âletlerden daha yüksek bir işçilik gösteren şelleen el baltalarına, klaktoriyen yongalarına rastladı. Ardından, Türk Tarih Kurumu adına 1947’de Niksar çevresinde Yıldızeli, Artova’da ve Tokat yakınlarında tamamlayıcı araştırmalar yaptı.
1946-1958 arası Antalya’da Karain çevresindeki Kızılin, Mustanini, Sırtlanini, Çarkini, Öküzini ve Güvercinini’ni bulan da Prof. Kılıç Kökten’di. Türkiye’nin en büyük doğal mağaralarından olan Karain mağarası Paleolotik, Mezolitik, Neolitik, Kalkolitik, Bronz ve sonraki çağları aydınlatan bir mağaradır. Ele geçen âletlerin çoğu çakmaktaşındandır. Tabakalar arasında çakıllar, çeşitli el baltaları, kalemler, kazıyıcılar, deliciler, burgular ve uçlar bulundu, ayrıca kemik âletler, boynuz çatallarından yapılmış kamalar, delinmiş boynuz parçaları, dişler, kargı uçları, neandertal adamların dişleri, ho-mo sapiens kafaları, antik fillerin, mağara ayılarının, sırtlanların, dağ keçilerinin kemikleri ele geçirildi. Bu arada Prof. Kökten, Karain kazılarında ortaya çıkarılan eserlerin küçük bir müzede sergilenmesine de önayak oldu.
başlıca eserleri
1943 Kars’ın tarihöncesi hakkında ilk kısa rapor
1944 Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da yapılan tarihöncesi araştırmalar
1947 Yeni geç damga mühürleri
1949 1949 yılı tarihöncesi araştırmaları hakkında kısa rapor
1952 Anadolu’da prehistorik yerleşme yerlerinin dağılışı üstüne bit araştırma
1962 Belbaşı kültürü hakkında kısa bir eleştirme
1962 Anadolu – Ünye’de Eskitaş devrine (Paleolitik) ait yeni buluntular
1967 Karain kılavuzu