MİLLET PARTİSİ
Yıllar sürmüş tek parti egemenliğinden sonra D.P.’nin muhalefet politikası bu partide yer almış bazı politikacılara doyurucu gelmiyordu. Bu nedenle de Meclis’te ve Meclis dışında bölünmeler olmuş, Müstakil Demokratlar grubu, Öz Demokratlar Partisi gibi yeni topluluklar ortaya çıkmıştı. Bu toplulu’klar ve bunların çatısı altına girmeyen dağınık bir kısım muhalifler 1948 yılında biraraya gelerek Millet Partisi’ni kurdular (20 temmuz) . Kurucular arasında mareşal Fevzi Çakmak, Enis Akaygen, Hikmet Bayur, Kenan Öner, Mustafa Kentli, Osman Bö-lükbaşı, Osman Nuri Köni, Sadık Aldoğan gibi kimseler yer almıştı. Partinin genel yönetim kurulunda ayrıca, Enver Kök, Suphi Batur, Yusuf Kemal Tengirşenk, Ahmet Tahtakılıç, Haşan Dinçer, Ahmet Oğuz, Şahin Laçin, Reşat Aydınlı vardı.
Partinin kuruluşunda, Fevzi Çakmak genel başkan olarak düşünülmüş, ancak o-nun bu görevi kabul etmemesi üzerine kendisine fahrî başkanlık verilerek Hikmet Bayur genel başkanlığa getirilmişti. Programda belirtilen görüşlere göre gerçek muhalefeti M.P. temsil ediyordu; Cumhurbaşkanının 12 temmuz beyannamesini yayımlama zorunluğunu duyması da bu partinin baskısı sonucuydu. Parti ayrıca Anayasa’da kazaî denetimi sağlayıcı yönde değişiklik istiyordu.
M.P. kuruluşundaki sert muhalefet eğilimine rağmen siyaset alanında aynı ölçüde etkin olamadı. Nitekim, seçim kanununda yapılan değişikliği yeterli bulmayan bu partinin yöneticileri 1948 ara seçimlerine girmeme kararı almışlardı; ama 1950 seçimlerinde sadece bir milletvekili çıkarabilmeleri güçlerinin iddialarıyle orantılı olmadığını ortaya koymuştu. Partinin çıkarabildiği tek milletvekil de Osman Bölükbaşı idi ve bu seçiliş her
seçimde yenilenerek 25 yıl sürecekti, maceralı bir parti
Partinin 1950 seçimlerinden aldığı sonuç yöneticileri tedirgin etmişti. Bunun sonucu olarak yapılan kongrede genel başkanlığa Mustafa Kentli getirildi. Ancak, bu değişiklik de partide bir canlanma sağlayamayacak ve genel başkanlık 1952′-de Enis Akaygen’e, 1953’te de Osman Bö-lükbaşı’ya geçecek ve daha sonraki yıllarda da parti ad değiştirdiğinde bile Bö-lükbaşı liderliğini sürdürecekti.
Millet Partisi’nin 1953 kongresi oldukça olaylı geçti. Demirbaş eleştiri konusu olan D.P. bir ara bir yana bırakılmış ve yöneticiler birbirine düşmüştü. Ertesi yıl yapılan kongrede bu tartışmalar daha da çetinleşti. Bu arada layiklikle ilgili konuşmalar da olmuştu. Bunun üzerine mahkeme o yılın temmuzunda dinin siyasete âlet edildiği gerekçesiyle partiyi süresiz olarak kapattı. Bölükbaşı seçimlere girebilmek için kapatılan partiyi Cumhuriyetçi Millet Partisi adiyle canlandırdı ve ikinci defa Meclis’e dönme olanağını buldu.
Millet Partisi Bölükbaşı’nın yönetimine geçtikten sonra program, ya da tüzüğünde önemli bir değişiklik yapılmaksızın tam bir lider partisi haline gelmişti. Artık çatısı altında topladığı kadrolardan çok liderin tayin edeceği çizgide gelişecekti. Nitekim 1954 seçimlerinden sonra Cumhuriyetçi Köylü Partisi’yle birleşerek Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi adını alması böyle bir gelişmeydi. Parti bu adıyle 27 Mayıs (1960) sonrasına kadar varlığını sürdürdü ve 1961 seçimlerinde Parlamento’ya 54 milletvekili, 16 da Senato üyesi getirmeyi başararak önemli bir ağırlık kazanmış oldu; ayrıca bu sayede koalisyon hükümetlerine üye bile verdi. Ne var ki, 1962’den sonra partide yeniden bölünme eğilimi belirdi ve 1965 seçimleri öncesinde bir kısım üyeyle birlikte partiden ayrılan Bölükbaşı eski adı kullanarak yeniden Millet Partisi’ni kurdu; geride bıraktığı parti de bir süre sonra Alparslan Türkeş’in başkanlığında ad değiştirerek Milliyetçi Hareket Partisi olacaktı.
İki aşamadan sonra ilk adına dönen M. P. 1965 seçimlerinde 31, 1968 seçimlerinde de 6 milletvekiliyle Meclis’te temsil ediliyordu. Ancak C.K.M.P.’yi Türkeş’e bırakmak zorunda kalan Bölükbaşı 1969’-dan sonra da M.P.’yi, gene bir emekli askerden, eski genelkurmay başkanlarından Cemal Tural’ın hâkimiyetinden kurtaramadı. Tural’ın genel başkanlığındaki M. P. ise 1973 seçimlerinde başarılı olamadı ve Meclis’te temsil imkânını kaybetti.