ÇİKAMATSU, Monzeamon (1653-1725)
Japon oyun yazarı. Geleneksel Japon tiyatrosunun biçimlerini kullanarak modern konuları işlemiştir.
Asıl adı Sugımorı Noumorı olan Çıkamatsu 1653’te Echizen’de doğdu, 6 Ocak 1725’te Osaka’da öldü. Babası bir samuraydı. Çikamatsu’nun gençliği Osaka’da geçti. Burada ünlü şarkıcı Takemoto Gidayu (1650-1714) ile tanıştı. Onun açtığı kukla tiyatrosunda (bunraku) oyun yazarı olarak çalıştı. Yaşamının son yirmi yılında, gerçek oyuncuların oynadığı geleneksel Japon tiyatrosu kabuki için yazdığı oyunlarla üne kavuştu.
Japon sanatının en verimli dönemlerinden “Genroku” çağında (1688-1703) yaşayan Çikamatsu, gençliğinde geldiği Osaka’nın gelişmesine ve buradaki orta tabakanın yükselişine tanık olmuştur. Onun gerçek esin kaynağı da işte bu değişen ortamın renkli görüntüsüdür. Bu dönemin oyun yazarları, ünlü oyuncu ve kuklacıların yeteneklerini gösterebilecekleri oyunlar kaleme almışlardır. Oysa Çikamatsu, bu sınırlı amaç uğruna yazmakla yetinemeyecek bir sanatçıdır. Ona göre sanat, gerçek ve gerçek-dışı arasındaki sınırda saklıdır.
Çikamatsu’nun oyunları iki bölümde incelenebilir. Yarı tarihsel kahramanlık oyunları jidaimono’lar ve aşk dramları sevamono’lar. Onun jidaimono’larının en önemlisi 1715’te yazdığı Kokuseya kassen’dir (“Koksinga Çarpışmaları”). Oyun, Çin’de Ming Hanedam’nm yeniden canlandırılmasını sağlamak üzere istilaya girişen Japonlar’m bozgununu konu alır, ikinci tür oyunlarının en başarılısı Şinju ten no Amijima’dz ise (“Amijima’da Aşk intiharları”) bir fahişeye âşık olan genç bir adamın dramını anlatır. Sonunda iki sevgili ülkenin ıssız bir yerine giderek intihar ederler. Görkemli bir ayin niteliğinde oynanan bu son sahnenin o günlerde öylesine büyük etkisi olmuştur ki, genç sevgililer arasında salgın haline gelen intiharları önlemek üzere, Japon Hükümeti “aşk intiharları” başlığını taşıyan tüm oyunları yasaklamıştır.
Çikamatsu’nun oyunlarında gerçeklik ve düşsel dünya bileşim halindedir. Bu ikiliğin temelinde modern dünyanın karmaşasını anlatmak için geleneksel tiyatronun olanaklarını biliçli olarak kullanan bir istek sezilir. Çağındaki hızlı değişmeyi gören Çikamatsu, geleneksel sanatla modern sanat arasındaki köprüyü ilk kuranlardan olmuştur.
Oyunlarının dili renklidir. Bir fahişe ya da bir tüccar Osaka’nın gündelik akıcı dilini kullanırken, örneğin bir soylu, geçmiş kahramanlık günlerini çağrıştıran koşuk bir dille konuşur. Çikamatsu’nun bu tekniği en iyi kullandığı oyunları olan sevamono’lan, gerçekler dünyasına daha yakm görünür.
Yapıtlarıyla Osaka’nm yeni insanına seslenmeyi başaran Çikamatsu, çağının acılarını bugün dahi ilgiyle izlenebilen oyunlarıyla belgelemiş, birçoklarınca “Japonya’nın Shakespeare’i” olarak nitelenmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Sonezaki şinju, 1703, (Sonezaki’de Aşk İntiharları); Meido no bikyagu, 1711, (“Cehenneme Bir Haberci); Kaoyo utaraguta, 1714, (“Uçarı Hanımların Şiir Matinesi”); Kokuseya kassen, 1715, (“Koksinga Çarpışmaları”); Soga Kaikeizan, (“Soga Öcü”); Şinju ten no Amijima, 1720, (“Amijima’da Aşk İntiharları”); Kan huşu tsunagi uma, (ö.s.), 1924, (“Otlağına Hapsedilen Savaş Atı”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi