DEFOE, Daniel (1660-1731)
İngiliz, romancı ve siyasal propagan-. dacı. Robinson Crusoe’nun yazarıdır.
Londra’da doğdu, 24 Nisan 1731’de aynı kentte öldü. James Foe adında Hollanda asıllı bir şamdancının oğludur. Soyluluk gösteren “De” takısını kırk yaşına geldikten sonra adına kendisi ekledi. Anglo-Sakson Kilisesi’nin içerdiği bazı Katolik özellikler yüzünden bu kiliseye karşı çıkan Protestan bir aileden gelen Defoe, iyi bir eğitim gördü. Ailesinin kendisini Presbiteryen Kilisesi’ne girmeye zorlamasına karşın, yirmi üç yaşma geldiğinde ticarete atıldı. Yirmi dört yaşında evlendi. Önceleri başarıyla yürüttüğü ticaret yaşamı çok geçmeden birbirini izleyen iflaslarla sonuçlandı. Defoe, borçlarını ödemek için, ticari itibarını sarsacak davranışlara ve kaçak yaşamaya zorlandı. Gene de yaşamının sonuna değin en büyük tutkusu ticaret oldu.
Siyasal tutumu
Ticaretten sonra en çok ilgi duyduğu alan siyasetti. Zamanında siyasal broşürcülük, gazeteciliği tamamlayan bir iş olup, siyasal propaganda gazetelerden çok Liberaller (Whig) ya da Muhafazakârların (Tory) desteklediği broşür yayınlarıyla yapılıyordu. Defoe zeki ve etkili bir yazardı ve Protestan olduğu için Liberaller’i destekliyordu. Bu alanda yazdığı bir yazı yüzünden hükümete hakaretten ağır para ve hapis cezasına mahkûm edildi. Hapisteyken karısının ve altı çocuğunun para sıkıntısı çekmesi ve kendisinin karşılaştığı kötü davranışlar üzerine, taraf değiştirerek o sıradayıldızı parlamakta olan muhafazakâr politikacılardan Robert Harley’e başvurdu. Sonradan başbakanlığa kadar yükselecek olan Harley, Defoe’nun siyasal yazarlığının ilerde işine yarayacağını hesaplayarak serbest bırakılmasını sağladı. Defoe’nun bu özgürlüğe ödediği bedel, ömrü boyunca, ayırım gözetmeden kendini koruyanlara hizmet etmek oldu. Birçok kez önemli diplomatik görevlerle Avrupa’ya gitti, bir kez de Iskoçya’da Robert Harley’in özel casusluğunu yaptı. 1714’te Kral I.George’un tahta çıkmasıyla Muhafazakârlar iktidarı kaybettiler, Defoe bu kez de Liberaller için çalışmakta bir sakınca görmedi.
Elli dokuz yaşma değin çoğunlukla siyasal polemikler yazdı. 1719’da Robinson Crusoe yayımlandı. Kitabın birinci bölümünün gördüğü büyük rağbet üzerine ikinci bölümünü de tamamladı ve bir dizi serüven romanı yazmaya koyuldu: The Life of Captain Singleton (“Kaptan Singleton’un Hayatı”), Moll Flanders, The Journal of the Plague Year (“Veba Yılı”), Colonel Jack (“Albay Jack”). Yaşamının son on yılında bozulan sağlığına karşın, yazarlığını durmaksızın sürdürdü. Siyasal makalelerinin dışında, 545 kitabı vardır.
Robinson Crusoe
En önemli yapıtı olan Robinson Crusoe’da Defoe, çağının değişen değerlerini simgeleyen bir kahraman yarattı. Bu kahraman ıssız bir adada, azmi ve çalışkanlığıyla zengin olan Robinson Crusoe’ydu. İngiliz edebiyatında din dışı etkinlik ve kaygıları ilk kez bireyin yaşamında ön plana çıkaran yazar o olmuştur. Gerek Robinson Crusoe’Ad. gerekse başka romanlarında önemli olan, kişinin ruhunun kurtulması değil, öncelikle bu dünyada rahata ermesidir.
Edebiyatta homo economicus
Defoe’ya değin toplumsal çıkarlar hep bireysel çıkarların üstünde tutuldu; feodal düzenin yıkılıp ticari kapitalizmin ortaya çıktığı 16. ve 17. yy’larda bile Spenser, Shakespeare, Donne, Dryden gibi yazarlar toplumdan bağımsız bireyciliği kınadılar. Bireyin bağımsızca kendi çıkarlarını kovalaması, 16.yy’dan beri giderek yaygınlaşan bir olguydu, ama bunu benimseyen ilk yazar Defoe’dur. Robinson Crusoe bu ^ tür bireyciliğin simgesi oldu. Para uğruna serüvenlere atılan Robinson Crusoe ekonomik birey’in (homo economicus) edebiyatta ilk ve belki de tek yüceltilişi-dir. İlişkilerinde hesap egemendir. Elinde kalem kâğıt, borcunu ve alacağını kaydeden, gelirinin, giderinin, mal varlığının hesabını tutan Robinson Crusoe çağın yeni adamıdır. Kendisini ıssız adadan kurtaranlar onu fazla duygulandırmaz, ama kendisine olan borcunu unutmayıp faiziyle ödeyen bir Ispanyol, onu insanlığın asaleti karşısında ağlatır. Kendisi için yaşamını Tehlikeye atan Xury’yi davranışına karşılık bir gün azad etmeye karar vermişken, iyi bir fiyat teklif edilince, dayanamaz, satar.
Protestan ahlakının Kapitalizm’le bütiinleşmesi
Robinson Crusoe’da ekonomik gerçekçilik her türlü duygusallığın üstündedir. Robinson’un tek tutkusu vardır: Çalışmak. Tek sevinci vardır: Kazanmak. Bu da kapitalist düzene uydurulmuş Calvinist çalışma ahlakının romanda bire bir yansımasıdır. Gene Protestanlık’a uygun biçimde Robinson yalnızca kendi vicdanına karşı sorumludur; bu da bireysel bağımsızlığı gündeme getirir. Liberalizmin başlangıç noktasında Robinson’un adası gümrük ve vergi duvarlarıyla kısıtlanmamış, liberal ekonominin müdahalesiz ve rekabetsiz işlediği ideal bir yerdir.
Defoe’nun ikinci önemli yapıtı Moll Flanders’ dir. Moll, Londra’da yaşayan bir Robinson’dur. Onun da amacı çalışıp refaha ermektir, ancak büyük kentte öksüz Moll için hizmetçilikten başka iş yoktur. Moll ise hizmetçilikle refaha erilmeyeceğini bilecek kadar zekidir ve geçerli yeteneklerini kullanır: Güzelliğini ve aklını. Güzelliği yettiği kadar yaşamını fahişelikle, ondan sonra da hırsızlıkla kazanır. Yakalanıp hapse girdikten sonra affa uğrayarak Amerika’ya sürülür. Sonunda Moll da verimli topraklan bulmuştur. Eskiden soyguncu olan kocalarından biriyle Amerika’da kurduğu kolonide zengin olarak orta sınıf saygınlığına kavuşur ve amacına ulaşır.
Gerek Robinson Crusoe gerekse Moll Flanders yoksulluktan zenginliğe ulaşma öyküleridir. Defoe’ya göre bu uğurda her yol mübahtır. Defoe’nun kitaplarının zamanında çok satılmasının nedeni de budur. Bütün kitapları orta sınıfın gizli ve açık özlemlerinin gerçekleştiği öyküler üzerine kuruludur.
• YAPITLAR (başlıca): Novels and Selected Writing, (ö.s.), 14 cilt, 1927, (“Romanlar ve Seçme Yazılar”); Romances and Narratives, (ö.s.), G.A.Aitken (der.), 16 cilt, 1895, (“Romanslar ve Öyküler”).
• KAYNAKLAR: R.Alter, Rogue’s Progress: Studies in the Picaresque Novel, 1964; J.R.Moore, Daniel Defoe: Citizen of the World, 1958; M.E.Novak, Economics and the Fiction of Defoe, 1962; G.A.Starr, Defoe and Spiritual Autobiography, 1965; I. Watt, The Rise of the Novel, 1965.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi